ჟურ კულანი

„ლაზების გეოგრაფიულ განსახლებას თუ დააკვირდებით, ნახავთ, რომ სულ მთაგორიან ადგილებში სახლობენ, ზღვასთან ახლოს. სოფლის მეურნეობისთვის ვარგისი და საკმარისი მიწა არ გვაქვს. სწორედ ამიტომ, ლაზებისთვის ზღვა არის ქვე-ყანა. ანუ ყანაც არის და ქვეყანაც. თუ მეგრელ კაცს მიწაზე მოჰყავს თავისი სარჩო, ლაზებს ღმერთმა ზღვა მოგვცა. ლაზი ზღვაში გადის და თევზს იჭერს,“ – ასე იწყებს მირიან ნუმანიშვილი საუბარს ლაზებზე. მირიანი ლაზია. ცნობილი მენავე საქართველოს შავიზღვისპირეთში და შეიძლება უკანასკნელი მენავეც – ხის ნავის დამზადების იმ ცოდნას, რომელიც მირიანს აქვს, საქართველოში სხვა არავინ ფლობს. „ნავი ვაშლის ყუთივით არ იჭედება. თავისი საიდუმლოებები აქვს, თუ როგორ უნდა გადააჭედო ფიცრები ერთმანეთს, ძელი როგორ უნდა შეაერთო… ჯერ კიდევ ბავშვი ვიყავი, როცა ვუყურებდი როგორ ჭედავდნენ ნავს. ბაბუაჩემი მეთევზე კაცი იყო, მამაჩემიც. სულ ზღვაში იყვნენ. თევზს იჭერდნენ და მაგით ცოცხლობდნენ. მამაჩემი სულ ნატრობდა – ნეტა ადრე დაბადებულიყავი და ადრე დაგეწყო ნავების კეთება, რომ თევზი ერთად დაგვეჭირაო. 70-80-იან წლებში თბილისში ვსწავლობდი. მაშინ სარფში განთქმული მენავე ალი ხორავა ცხოვრობდა, შაბათ-კვირას როცა ჩამოვდიოდი, ვიდექი და ვუყურებდი. მერე მეც დავიწყე. ჯერ ერთი, მერე მეორე, მესამე და აი, მოვედი დღემდე…“, – ამბობს მირიანი.

Jur k’ulani kort’eren. Mteli umiteli t’es. Lazut’i molupt’eşi ar 3’i3’ila koz’ires. Didi k’ulanis aşkurinu do imt’u. Ç’it’ak 3’i3’ilas bergi ar doloç’k’vidu, 3’i3’ila biç’i niktu. Ç’it’a k’ulani keç’opu. Antepes jur bere yuçkindes. Berepe k’ai k’ai ardenan. Didi k’ulani mitik var eç’operen. Ç’it’aşa at’amaxet’u: “Emus kimoci do berepe kuqonun, ma çkar miti var miqonun”ya zop’ont’u. Ar dğas jurikti mskibuşa ides. Mskibu k’ala ar t’iba rt’u. Didi k’ulanik: “Am t’ibas nak’o didi çxomepe ren!”ya. Ç’it’ak: “Hele ar kobz’ira!”yado mendo3’k’eduşi didi k’ulanik k’ap’ulaşen nuntxeren do ç’it’a k’ulani t’ibas dolot’k’oçeren. Ç’it’a k’ulani işkvidet’uşi ar didi çxomik geaşkveren. Didi k’ulani oxorişa xvala komoxtu. Biç’i berek: “Nana so ren?”ya k’itxu. Didi k’ulanik: “Nana skani dişkvidu, a3’işk’ule nana skani ma vore, ma nana mi3’vare”ya u3’u. Berek imgaru, imgaru do dvanciru. İzmoces ar badi k’oçi koz’iru. Badik nana muşis na ağodu mutxanepe du3’u. Berek oç’k’omale ezdu do t’ibaşa mendaxtu. Oç’k’omalepe t’ibas tito tito dolot’k’omers do “Dini dini t’ibaşa, nana çkimiş korbaşa”ya zop’ons. Aşo k’arta dğas ulun, oç’k’omale t’ibas dolobğaps do “Dini dini t’ibaşa, nana çkimiş korbaşa”ya zop’ons. Baba muşis gvak’vireren: “Berek aşo mu ikips?”ya. Ar dğas beres k’itxeren: Si aşo mu ikip?”ya. Berek: “Nana çkimis oç’k’omale dolovubğap”ya. K’oçik: “A3’i nana skani iqveni? Si bere va re, arçkva aşo mutxa mo ikip, çkin k’ai var mi3’onunan”ya. Berek: “Ek ar didi çxomi ren, eya omiç’opa na arçkva var vikip”ya. K’oçik bereş xat’iri şeni t’ibaşa mendaxteren. Didi çxomi ç’operen do beres komuğeren. Berek çxomi ok’oxaru do nana muşi kogamiqonu. İrik ixeles. Didi k’ulani oxorişen get’k’oçes. Emoraş k’ule çkar derdi var aqves.

Classification Laz is one of the four South Caucasian languages. Along with Mingrelian, it forms the Zan branch of this Kartvelian language family. The two languages are very closely related, to the extent that some linguists refer to Mingrelian and Laz as dialects or regional variants of a single Zan language, a view held officially in the Soviet era and still so in Georgia today. In general, however, Mingrelian and Laz are considered as separate languages, due both to the long-standing separation of their communities of speakers (500 years) and to a lack of mutual intelligibility. The Laz are shifting to the Turkish of Trebizond.[7][8] Geographical distribution Laz-speaking population in Turkey The Georgian language, along with its relatives Mingrelian, Laz, and Svan, comprises the Kartvelian (South Caucasian) language family. The initial breakup of Proto-Kartvelian is estimated to have been around 2500–2000 B.C., with the divergence of Svan from Proto-Kartvelian (Nichols, 1998). Assyrian, Urartian, Greek, and Roman documents reveal that in early historical times (2nd–1st millennia B.C.), the numerous Kartvelian tribes were in the process of migrating into the Caucasus from the southwest. The northern coast and coastal mountains of Asia Minor were dominated by Kartvelian peoples at least as far west as Samsun. Their eastward migration may have been set in motion by the fall of Troy (dated by Eratosthenes to 1183 B.C.). It thus appears that the Kartvelians represent an intrusion into the Georgian plain from northeastern Anatolia, displacing their predecessors, the unrelated Northwest Caucasian and Vainakh peoples, into the Caucasian highlands (Tuite, 1996; Nichols, 2004).[9]