ჟორჟ დიუმეზილი დო ხოფელი სტუდენტი

1.4. ჟორჟ დიუმეზილი და ხოფელი სტუდენტი 1. ეჰ, მეც თურქული (= თურქულად) ვლაპარაკობ, რა უნდა ვთქვა (= რა უნდა მოგიყვეთ), ვფიქრობ. 2. ეს ასე არის, ჩვენი ბავშვებს (= ჩვენმა ბავშვებმა) საერთოდ არ იციან ლაზური, იმიტომ რომ ცოლი ჩემის (= ჩემი ცოლი) ლაზი არ არის, თურქი არის. 3. სკოლაში წასვლამდე, ლაზური, მაგრამ (= ამავე დროს) თურქულიც ვიცოდი, იმ დროს თურქული (= თურქულს) ვურევდით. 4. სწორი (= მართალს) ვამბობ და, ზოგი ლაზი არის და ლაზურად ვერ ამბობს (= ვერ მეტყველებს) და იმ დროს პირველად რომ ისწავლეს, ლაზური ენა იყო. 5. თურქი სხვა არის, ლაზი სხვა არის, 6. ეჰ, აწი (= ახლა) დიდი (= დიდმა) დრომ გაიარა, ლაზური (= ლაზურად) ლაპარაკი სირცხვილი იყო, მაგრამ კარი (= საზღვარი) რომ გაიხსნა, ლაზური (= ლაზურად) ლაპარაკი დავიწყეთ. 7. იმ დროს სასწავლებელი აქ არ იყო, ტრაპიზონში იყო, რიზეში იყო, სტამბოლში იყო... 8. პირველად რიზეში ვისწავლე, ხოფიდან სტამბოლში სასწავლებლად მარტო წავედი. 9. იცით, ძალიან კარგად არ მახსოვს, სამოცდასამი არ იყო, მგონი, სამოცდაოთხი [წელი] უნდა იყოს (= ყოფილიყო), 10. ამხანაგმა მითხრა, რომ ვიღაც კაცმა (= კაცი) ეძებსო, ხოფური ლაზური კარგი (= კარგად) ვინც იცისო, ჰოდა, მე წამიყვანა. 11. იქ იყო, ბეიოღლი (= მუნიციპალიტეტი თურქეთში) იცი? იმ ადგილას გალატას კოშკი არისო და 12. იმ ადგილას, სტამბოლში, საელჩო იყო ფრანგების, იქ გაკვეთილი (= გაკვეთილს) ატარებდა, იქ მივედი, გავიცანით [ერთმანეთი]. 13. მან რაღაცები – ისა თქვა, ესა თქვა, რვა ენა იცოდა. 14. ყველაზე კარგად თავისი, ფრანგული, იცოდა, იმის მერე თურქული იცოდა, მეორე იყო თურქული, ინგლისური იცოდა... 15. ლაზურიც საკმარისად იცოდა. ერთხელ, მე „ჩიჩეღი“ (= თურქ. ყვავილი) მეთქმევინა (= წამომცდა), ჩვენ „ფუქიისაც“ (= ლაზ. ყვავილსაც) ვუწოდებთ (= ვეძახით). 16. ყვავილი იცი, აწი (= ახლა) ყვავილი//ფუქირი [მნიშველობით] ერთი არის, მაგრამ ზოგჯერ კაცს ავიწყდება „ფუქიი“ და, რა თქმა უნდა, თურქული „ჩიჩეღიც“ ითქმება (= ამასაც ვიყენებთ). 17. ამათ არა უშავს, ასეთ რაღაცებს მიპოვიდა და [მისწორებდა], „ჩიჩეღი“ თურქულიაო“, – მეუბნებოდა. 18. მე თურქულად მეთქმევინება (= წამომცდებოდა), ისე დავიწყეთ, მაგრამ მე მცირე (= ცოტა) ფრანგულიც ვიცოდი. 19. ცოტა რაღაც ვიცოდი, იმათ მსგავსად, მათ (= ისინი), სოფლელებმა (= სოფლელები) რომ ლაპარაკობენ, ქვედა პარიზში. 20. „პარიზს ფაღი ეძახიან-მეთქი?“ – „შენ, ეს როგორო (= საიდან იციო)?“ – გაუკვირდა. „მე ეს ცოტა ვიცი-მეთქი“, – ვუთხარი. 21. „შენ, ის ენა (= ფრანგული) ცოტა იციო და მე კარგად გასწავლიო, ერთი საათი გაკვეთილი (= ერთ საათს გაკვეთილს ჩაგიტარებო)“. 22. ერთი საათი მე მოგცეო (= ჩაგიტარებო) და ფული არ მინდაო. 23. ერთი საათიც მეც უნდა მომცეო (= ჩამიტარო ლაზურის გაკვეთილიო), შენ ჩემი მასწავლებელი უნდა იყოო“. 24. ასე დავიწყეთ, ოთხი კაცი [სტუდენტი] ვიყავით, ორი (= ორს) ვიცნობდი, ერთი (= ერთს) არ ვიცნობდი. 25. მე რაც ვიცოდი ლაზური (= რაც შემეძლო მომეთხრო ლაზურად), ყველაფერი დაწერა (= ჩაიწერა). 26. მე რაღაცები (= რაღაცებს) ვაკეთებდი, დანარჩენები იმდენად დიდი (= ბევრს ვერაფერს) ვერ აკეთებდნენ. 27. მე გაკვეთილიც კარგი მქონდა, ყველაზე კარგი გაკვეთილიც მქონდა, ორი თვე, ყოველდღე ორი საათი გაკვეთილი (= გაკვეთილს) ვაძლევდი ხოფური (= ვასწავლიდი ხოფურს). 28. ასე აკეთებდა, როცა ჩვენ ვდგებოდით (= მოვრჩებოდით გაკვეთილს), ჩემ წინ არ წავიდოდა, იმ დროს რამდენი წლის იყო, ჩემზე დიდი იყო. 29. ჩემი (= ჩემზე) წინ არ წავიდოდა: „მასწავლებელი შენ ხარო, შენ მე მასწავლი, მე რომ მასწავლი, შენ მასწავლებელი ხარო“. 30. მეც სირცხვილი მექნა (= შემრცხვა), ამის გამო (= ასეთი თვისებების გამო) მე დიდად (= დიდად) ვყვარობდი (= ძალიან მიყვარდა). 31. სხვებს დიდად არ ყვარობდა (= უყვარდა), მე დიდად (= ძალიან) მყვარობდა (= ვუყვარდი). 32. იმან (= ის) ფული (= ფულს) მაძლევდა და ერთი თვე რომ დამთავრდებოდა (= ყოველი თვის ბოლოს), საჭმელი (= საჭმელს) ვჭამდით (= ერთად ვსადილობდით). 33. ის ფული, ერთ თვეს (= ერთი თვის განმავლობაში) რომ მაძლევდა, დიდი ფული იყო. 34. ერთ თვეში ხუთასი ლირა იქნებოდა. 35. იმ დროს ასი ლირა ფული მომდიოდა მამაჩემისგან. 36. ასი ლირა, მამას აქ ამდენი გამოეგზავნებოდა (= ამდენის გამოგზავნა შეეძლო). 37. ასი ლირით ძლივს ვსწავლობდი. 38. ჩემი მამა ასეთი მდიდარი არ იყო. 39. იმან (= ის) [ჟორჟ დიუმეზილი] რომ გვაძლევდა ფული (= ფულს), მთლიანად ვფლანგავდით. 40. იმ დროს ბაზარი ყველა ადგილას არ იყო და შუადღისას საჭმელად (= სასადილოდ) მივყავდი. 41. მე ყველაზე კარგ სასადილოში მივყავდი, ყველაზე კარგ სასადილოში მხოლოდ ერთი კაცი. 42. ისეთ ადგილებში დავდიოდით, რომ უფრო კარგი (= უკეთესი) არ იყო სტამბოლში. 43. „საჭმელი ჭამეო, დღეში ორმოცი ლირა მაქვსო. 44. ჩემი მთავრობა ფულს მაძლევსო იმიტომ, რომ ენები ვისწავლოო“, – მეუბნებოდა. 45. ჰოდა, „დღეში მე ორმოცი ლირის დახარჯვის უფლება მაქვსო“. 46. იმ დროს ორმოცი, ერთ დღეში ორმოცი ლირა, დიდი ფული იყო. 47. ერთ დღეს, ერთიც გითხრა, ჩვენთან ერთად კიდევ ხოფელი იყო, ჰემშინი. 48. იმან (= ის) [დიუმეზილი] ერთ დღეს მოვიდა და ფული მოუტანა, ორმოცდაათი ლირა. 49. ორმოცდაათი ლირა მეც მომცა. 50. ასი ლირა მოგვცა, ნახევარი იმას, ნახევარი მე. 51. იმ დროს ორმოცდაათი ლირა, ოო, დიდი ფული იყო, მაგრამ შემოგვეჭამა (= შემოგვეხარჯა). 52. იმ დროს, ასე შვიდი-რვა კაცი ოცდაათი ლირით ერთ სასადილოში დაჯდებოდა და რახი ესმოდა (= რახის დალევა შეეძლო). 53. ერთ დღეს მან რაღაცები გამოიტანა: მისი (= თავისი) წიგნები, მისი (= თავისი) ნაწერები... 54. „აწი (= ახლა) ესენი (= მათი) თარგმანი გავაკეთოთო“, – თქვა. 55. მან (= თვითონ) კითხულობს, მე ვამბობ (= ვთარგმნი), თარგმანი გავაკეთეთ. 56. რამდენი წიგნი გავაკეთეთ, არ მახსოვს, სამი, ოთხი მისი (= თავისი) წიგნები, თავისი დაწერილი რაღაცები. 57. ახლა ის დამავიწყდა, ფრანგული იყო? ფრანგული იყო, ალბათ. 58. მან (= იგი) კითხულობდა თურქულად, თურქული (= თურქულად) მეუბნებოდა (= მეკითხებოდა), მე ლაზური (= ლაზურად) ვეუბნებოდი. 59. მან (= ის) ლაზური (= ლაზურად) წიგნი (= წიგნს) წერდა. 60. ზოგიერთ ადგილებში (= ადგილას) ლაზური არ იყო (= ლაზური შესატყვისი არ იყო/არ ვიცოდი). 61. ახლაც ვერ ვამბობ და „ჯამე“ უნდა ვთქვა, „ჯამე“. 62. „ჯამე ლაზური არ არის“, – მითხრა. 63. „არ არის და არ ვიცი-მეთქი“, – ვუთხარი. 64. იმან (= ის) ზოგიერთები (= ზოგიერთს) რომ ამბობდა, ვფიქრობდი, იმ დროს გონებაში ვატრიალებდი (= ვფიქრობდი): 65. „რა შემეშალა, არ ვიცი“, ოი, სირცხვილი მექნება (= მრცხვენია) კიდეც. 66. სამი თვე იქნებოდა, ასე (= სამი თვე დარჩა). 67. იმ დროს რაღაცა (= რაღაცას) ვაძლევდი (= ვეხმარებოდი), იმის მერე რომ მოვიდა იმ წელს, ვერ დავამთავრეთ. 68. ორი წელს (= ორ წელიწადში) იმას რომ (= რაც) ჰქონდა, ყველაფერი ვქენით (= გავაკეთეთ). 69. იმის მერე სკოლა (= სასწავლებელი) დავამთავრე და ჯარში წავედი მე. 70. ჯარში წასვლის შემდეგ, ის თურმე კიდევ მოდიოდა. 71. კიდევ რომ მოდიოდა, მე ვიგებდი მეგობრებისგან, იმის შემდეგ, ჯარის მერე, კიდევ მოდიოდა. 72. ორი წლის მერე, ჯარი დავამთავრე, სამოცდახუთში მოვედი, 73. მაგრამ სტამბოლში არ უნდა დავრჩენილიყავი, ანკარაში უნდა წამოვსულიყავი. 74. მაგრამ ზაფხულში ამხანაგები იქ რომ არიან, „ორი თვე გავჩერდები-მეთქი“, – ვთქვი. 75. კიდევ ვნახე იმ დროს [დიუმეზილი], ოღონდ სასტუმროში აკეთებდა (= მუშაობდა), მაგრამ რაღაც სასტუმრო იყო, კარგა დიდად ძვირიანი (= ძვირადღირებული). 76. სასტუმროში უფრო მშვიდი (= მშვიდად) იყო. 77. იქ სასადილო ჰქონდა, მაგრამ საჭმელი (= სამჭმელს) გარეთ ჭამდა. 78. გავიარე, იმის შემდეგ მე ხოფაში ჩამოვედი, იმის მერე სტამბოლში წავედი, მოვედი (= დავბრუნდი), მაგრამ მერე მეტად ვერ ვნახე, იგი ზამთარში არ იყო. 79. იმ დროს (= როცა გავიცანი), „პარიზში წაგიყვან, წაგიყვანო“, – მეუბნებოდა და მე არ წავედი (= არ წავყევი), ცოტათი შემეშინდა. 80. ბავშვი ვიყავი და „იქ რომ წახვალ, ისე იქნება, ასე იქნება“, – ვფიქრობდი. 81. იქ, პარიზში წავსულიყავი რომ (= რომ წავსულიყავი), ენა უნდა მესწავლა. 82. მეუბნებოდა, რომ: „შენ, ის ადგილი [პარიზი] რომ ძვირი არის, იცი, 83. მაგრამ შენ თუ იტყვი, (= თუ დამთანხმდები), გინახავ საქმე ისეთი (= ისეთ საქმეს მოგიძებნი), რაღაც მძიმე (= რთული) საქმე არ იყოს. 84. შენ თან უნდა ისწავლო, თან უნდა იმუშავო, აქაურობასავით არ არის. 85. ერთიც, უნივერსიტეტში მდიდრების ბავშვებს რამდენიმე საათი გაკვეთილი მისცემ ლაზური (= ლაზურის გაკვეთილს ჩაუტარებ). 86. იქ რომ (= რასაც) აიღებ ფრანგული ფული (= ფრანგულ ფულს/ფრანკს), ის ფული შენ გეყოფაო“, – მეუბნებოდა. 87. ის თქვა, ეს თქვა, მე არ წავედი. 88. წერილი (= წერილს) მწერდა, აქ მომწერა, ანკარაშიც მომწერა, ასე-ასე [მიმოწერით] რაღაცა ვქენით (= გავაკეთეთ). 89. იმის მერე აქ, ხოფაში, ვიყავი, იმის მერე კი მოკვდა (= გარდაიცვალა). 90. დიდი კაცი მოკვდა (= გარდაიცვალა), ერთი სახელი ჩემი (= ჩემი სახელი) იქ უნდა იყოს თავის წიგნში. 91. ვიკითხე, ვიკითხე წიგნი, ქვევით მაინც აწერდა (= მიაწერდა). 92. ქვევით არქაბელი მიწერილია [ერთი არქაბელი სტუდენტი ეხმარებოდა ], მაგრამ ის (= იმ) ბავშვი (= ბავშვს) არ ვიცნობდი მე. 93. იმ დროს ჩემზე პატარა იყო. 94. ფანქრით წერდა მის რაღაცები (= რაღაცებს) სტენოგრაფიულად. 95. „იმის მერე სწორად ვწერო“, – ამბობდა, ახლა მახსოვს (= გამახსენდა) ეს. 96. მაგალითი ყოფილა და ჩვენში [ლაზურში], იმას ასე აკეთებდა [როგორც ფრანგულში], „ფრანგულში ასეთი რაღაცები არისო“, – ის ამბობდა. 97. ახლა კარგად არ მახსოვს, მაგრამ როცა მოდიოდა, „პიჟამოთი“ (= უბრალოდ ჩაცმული) არ მოდიოდა, კარგად ჩაცმული მოდიოდა. 98. თითქოს სკოლაში (აქ: უმაღლესში) რომ მიდიან, იმის მსგავსად. 99. აქ უნდა მოსულიყო ერთ წელს და აქ ერთი თვეს (= თვე) უნდა დამდგარიყო (= გაჩერებულიყო). 100. მერე, „ერთი თვე ვერ დავრჩებიო და ერთი ათი დღეო“, – თქვა, მაგრამ იმის მერე რა იქნა (= რა მოხდა), არ ვიცი, დამავიწყდა. 101. აქ, ხოფაში, უნდა მოსულიყო ის, ასე იქნებოდა (= მოვიდა თუ არა), კარგად არ მახსოვს. 102. იქ [სტამბოლში] დავშორდით, იმ დროს უნდა მოსულიყო, ისე ვიცოდი. 103. მეც არ მივეცი კარგი (= თანხმობა), არადა, აქ, ხოფაში ყოფილიყო, სტამბოლში მოდიოდა. 104. მე რომ არ ვიყავი, მე აქ სამოცდარვაში მოვედი, კიდევ იქ ზოგჯერ [სტამბოლში] მოდიოდა, მაგრამ ისე დავკარგეთ [ერთმანეთი]. 105. ერთად სამი წელი ვიმუშავეთ. 106. მაინც დამთავრდა (= დრო არ გვეყო), ეჰ, მისი წიგნები დროზე მქონოდა, რომ... 107. წიგნი ბევრი ჰქონდა, მაგრამ მეტი დრო არ გვექნა (= არ გვეყო). 108. დღეში ორი საათი, ისიც (= აქედან) ერთ საათი (= საათს) მე მაძლევდა (= მითმობდა), გაკვეთილი (= გაკვეთილს) არ მაძლევდა, – ისე ვლაპარაკობდით. 109. იმ დროს დე გოლი იყო, იცი? დე გოლს არ ყვარობდა. 110. სინამდვილეში ის ისტორიკოსი იყო და არავისთან არ ამბობდა, მაგრამ ჩვენ ვლაპარაკობდით ასე, მე მელაპარაკებოდა (= მიყვებოდა). 111. ერთ წელს მისი ქალიშვილი და დანიშნული (= საქმრო) სტამბოლში მოვიდნენ. 112. ერთ ზაფხულს მოვიდნენ ერთი თვე (= თვით) სასეირნოდ (= დასასვენებლად) და მან (= დიუმეზილმა) მითხრა: „ჩემი (= ჩემს) ადგილას (= ჩემთან / საკონსულოში) არიანო“. 113. მან იმათ დაუძახა და მოვიდნენ. 114. იმ დროს ჩვენ სამუშაო ოთახში ვიყავით, საქმე ვქენით (= გავაკეთეთ), გამოვდიოდით. 115. ოთახში იყვნენ, დაუძახა: „ეს ჩემი მეგობარი არისო, ესეც ჩემი გოგოაო [გაგვაცნო ერთმანეთი]. 116. ესეც [თასიმზე მიუთითა] უნდა დაცოლშვილდესო“. 117. არა, ჭკუას არ მასწავლიდა, მე იმან (= ის) ჭკვიანი (= ჭკვიანს) მხედავდა (= როგორც ჭკვიან ადამიანს, ისე მიყურებდა) და ისეთ რამეები (= რამეებს) ვერ იტყოდა. 118. მეუბნებოდა, რომ: „იქ [საფრანგეთში] წაგიყვან, ამ ადგილას, თურქეთში, გასაკეთებელი არაფერია, 119. სკოლა (= აქ: უნივერსიტეტში) ისწავლი, ლაზური ენა კარგად იცი, ფრანგულიც [საბაზისო] კარგი გაქვს და სწრაფად [ფრანგულს] შეისწავლიო“. 120. ლაზური ჩემსავით არ იცოდნენ [სხვებმა], იმიტომ „შენ იქ წაგიყვანო და არავის უთხრაო“, – მეუბნებოდა. 121. ევროპა, იქ რომ წავსულიყავი, იმ ადგილას (= იქ) რომ მესწავლა, ხუთი წელი იქ ვყოფილიყავი, ვინ იცის რა იქნებოდა (= რა მოხდებოდა)?! 122. როგორც გითხარით, მან (= ის) დეგოლს არ ყვარობდა. 123. ჯარის შემდეგ საფრანგეთში რაღაცები გაკეთდა. 124. იმდენს პოლიტიკაზე არ ვაკეთებდით (= ვსაუბრობდით), მაგრამ ის [დეგოლზე] რატომ ვკითხე, არ ვიცი, ენაზე რად მოვიდა (= რატომ მომადგა), არ ვიცი. 125. დე გოლი (= დე გოლს) იმან (= ის) არ ყვარობს (= არ უყვარს), მაგრამ ეს იმ დროს დამავიწყდა (= ვერ გავითვალისწინე). 126. აქაური რაღაცები, რა არის, რა არ არის, ის ყველაფერი იცოდა. 127. ყველაფერი იცოდა და არ მეკითხებოდა, არაფერი (= არაფერს) არ ამბობდა. 128. საერთოდ არაფერი, მე, რომ ეკითხა ათა თურქზე, სტალინზე, არაფერი არ მახსოვს, შეიძლება, ვილაპარაკეთ [კიდეც], მაგრამ ასეთ რაღაცებზე არ ვსაუბრობდით. 129. არაფერი არ შეეძლო ელაპარაკა, თუმცა ჩემთან ამეები (= მსგავს რაღაცებს) მაინც ვერ იტყოდა. 130. „მე ბავშვები (= ბავშვებს) ასე ვზრდი, ისე ვზრდი“, – ასე ამბობდა. 131. რა (= რას) ვლაპარაკობდით, დიდად არ მახსოვს, მაგრამ ეს იცოდე, რომ პოლიტიკაზე არაფერს გვეკითხებოდა. 132. ბევრი რამეები (= რამე) ვილაპარაკეთ, ერთი საათი გაკვეთილი, ერთი საათი საუბარი. 133. იმ დროს, ასე ინგლისური როცა იცოდა, მსოფლიოს საუკეთესო რაღაცები იცოდა, ამბობდა, რომ: 134. „მე, ამისთანა გრამატიკა რომ აქვს, ენა არ მინახავსო. 135. ლაზურის გრამატიკისნაირი გრამატიკა მსოფლიოში არ არისო“. 136. იმის მერე, მე იმ დროს გავიგე, რომ ეს კაცი სწორი (= სწორს) თქმულა (= კაცს სწორად უთქვამს). 137. გრამატიკა ვიცი, მაგრამ მე სკოლაში თურქული (= თურქულად) ვსწავლობდი, თურქული კარგად რომ (= თუ) არ იცი, ლაზური (= ლაზურში) ვერ გაერკვევი. 138. შენი ენაც კარგად უნდა იცოდე და მეორეც (= სხვაც). 139. შენი ენა, ახლა, მაგალითად, თურქს (= თურქმა) არ იცის. 140. სკოლა დაუმთავრებია, თურქული არ იცის, სწორი (= სწორად) არ იცის, ენები (= სიტყვები) სწორი (= სწორად/ გამართულად) არ იცის. 141. ქართული (= ქართულად) რაღაცები დიდად (= კარგად) ვიცოდი და მე ქართული (= ქართულად) რაღაცები ვქენი (= დავწერე). 142. სახლში დაწერილი მქონდა, ასე ვიცოდი, რომ ყველაფერი დაწერილი მქონდა, დაწერილია-მეთქი, მაგრამ... 143. იმ დროს არავინ არ მასწავლიდა, რაღაცები დამავიწყდა. 144. იმისი (= დიუმეზილის) სურათი რომ გახსნათ, კომპიუტერში იქნება [ჩვენ გვეუბნება. – ნ.ა.]... [ვხსნით კომპიუტერს და ვუჩვენებთ ჟორჟ დიუმეზილის ფოტოს. – ნ.ა.]. 145. ეს არის [ძალიან გახარებულია. – ნ. ა.], ის ასეთი იყო, საშუალო. 146. ტანსაცმელი (= ტანსაცმელს) ღია ფერები (= ფერებს) იცვამდა, როგორც მახსოვს. 147. ისე ზედმეტად შავი (= შავს) არ იცვამდა. 148. მან (= ის), იმ დროს სტამბოლში, ყველაზე კარგი ტანსაცმლით, საფრანგეთში როგორიც ჩაიცმებოდა (= როგორსაც იცვამდნენ), ისე (= ისეთი ჩაცმული) იყო. 149. ჩვენთან – ზაფხულის პერანგები, სხვა არაფერი იყო. 150. მას ასე არაფერი გადახრილი (= ცუდი) არ ჰქონდა. 151. ახლა, ბოლოს, მე რომ ვნახე, თურქული ენას (= თურქულ ენაზე) ვლაპარაკობდით. 152. თურქული (= თურქულად) ისე კარგად ლაპარაკობდა, რომ თურქი გეცოდინებოდათ (= გეგონებოდათ). 153. იმას [გულისხმობს ნიკო მარს. – ნ.ა.] იცნობდა და ის იმ დროს ცოცხალი იყო, გარდაცვლილი იყო, არ ვიცი. 154. ნიკო მარი იყო ის? – არ ვიცი [ფიქრობს. – ნ.ა.], არა, ნიკო მარი იყო, ნამდვილად, კი ის კაცი [ნიკო მარი] გარდაცვლილი იყო. 155. მისი წიგნი ჰქონდა , მე წამაკითხა, თარგმანი მე გავუკეთე, მაგრამ მასაც (= თვითონაც) გაკეთებული ჰქონდა [დიუმეზილი აზუსტებდა]. 156. ხედავ, ჩვენზე წინ აქ მოვიდნენ, ხოფაში, ალი (= ალის) სახლში 157. ძველი მოსული იყო, [ახლა] მკვდარი იყო, ის წიგნი იმიტომ მაჩვენა. 158. იმ დროს ვუთხარი, რომ: „მეც იმ ადგილას ვცხოვრობ [ხოფაში], ჩემი სახლის (= ჩემს სახლთან) ახლოს არის-მეთქი ალის სახლი“. 159. ისე გავიგე მე, რომ ის [ნიკო მარი] მოსულა ალისთან. 160. აქ სამი ალი ცხოვრობდნენ (= ცხოვრობდა), ერთი მამაჩემი იყო, მამაჩემი (= მამაჩემის) სახელი ალი არის. 161. თავდაპირველად მე მამა ვიცოდი (= მეგონა), მაგრამ მამა არ არის, მამა ოსმალეთის ჯარში იყო იმ დროს. 162. მაგრამ გავიგე, ვისთან ილაპარაკა, სად იარა, სხვა ალი არის. 163. ორჯერ მოსულა აქ, ისიც გამახსენდა, იმან (= დიუმეზილმა) თქვა. 164. მაგრამ რომელ თარიღში (= რს დროს) მოვიდა, დამავიწყდა, ახლა მე გეუბნები ორმოცდაათი წლის წინანდელს. 165. თურქეთში ბევრი ენები (= ენა) იყო. 166. დიუმეზილს (= დიუმეზილმა) ენები იცოდა, უბიხური, კიდევ ერთი-ორი რაღაცები (= რაღაცა). 167. ენები ვიციო და, მაგრამ ერთი (= ერთ) ენაზე არ ვმუშაობო, ქურთული (= ქურთულზე). 168. თურქეთში რომ ვნახე, რომელი ენაც არის მცირე, დიდად ის ვაკეთეო (= იმაზე ბევრი ვიმუშავეო). 169. ბევრი ვიმუშავეო, მაგრამ ქურთულზე სულ არ ვმუშაობო”. 170. ბევრი რაღაცები (= რაღაცა) დამავიწყდა. 171. მან (= ის / დიუმეზილი) რა (= რას) აკეთებდა, იცი? წერილი (= წერილს) მწერდა, [კონვერტში] შიგნით ქაღალდი (= ქაღალდს) ჩადებდა დაწერილი (= დაწრილს/წერილს) და ფულსაც ჩადებდა. 172. ორმოცდაათი წელი გავიდა და ჩვენც დავბერდით. 173. ახლა მეც სამოცდაათი წლის ვიქნები (= ვხდები). 174. რა ვქნათ?! – მოვედით და მივდივართ.

1.4. zhorzh diumezili do khopeli st'udent'i 1. e, manti turkuli vghaghalap, mu btkvaminon, visimadep. 2. a esho yen, chkini beepes chkar vauchkinan lazui, emusheni okhorja chkimi lazi va yen, turki yen. 3. mektebisha vit'ashati, lazui, hama turkuliti michkit'u, em zamanis turkuli okhovoktap't'it. 4. ts'oy btkume da, bazi lazi yen do lazui vaatkven do im zamanis ilki na kodigures nena lazui t'u. 5. turki bashka yen, lazi bashka yen. 6. e, ats'i dido orak golakht'u, lazui oghaghalu onjghore t'u, ama nek'na na guints'k'u, ogharalu kogoich'k'it 7. em zamanis lise ak, khopas, vart'u, t'rabzonis t'u, rizinis t'u, p'olis t'u... 8. ilke rizinis vik'itkhi, emushk'ule khopashen p'olisha ok'itkhusha khvala vidi. 9. gichkina, dido k'ai vamshuns, altmish uch ts'ana vart'u, heralde, altmish dort olajak. 10. arpa, arkadashik mits'u-ki, asho mitkhani k'ochik goupsia, khopui lazui k'ai mis uchkinya, edo, ma mendamiqonu. 11. ek t'u, beyoghlu gichkini? em yeys k'ule yenia. 12. em yeis, p'olis, separeti t'u prantsuzishi, ek dersi mechap't'u, ek vidi, tanishduk. 13. muk ondepe – iya tku, aya tku, ovro nena uchkit'u, 14. hen k'ai mushi prantsuzje uchkit'u, emushk'ule turkche uchkit'u, ikinji t'u turche, inglisje uchkit'u... 15. lazuiti hepey uchkit'u, arpa, man „chicheghi“ domatku, chkin „pukiriti“ vuts'umet, 16. qvaeli gichkini, ats'i qvaeli//pukii ar yen, hama bazibir k'ochis goch'k'ondun „pukiri“ do, demek, turkche „chicheghiti“ itkven. 17. antee neise, asho ondi midziop't'u do „chicheghi“ turkuli yenia“, – mits'umep't'u. 18. ma turche matkven, esho kogeoch'k'it, hama ma mtsika prantsusje michkut'u. 19. mtsika ondi michkit'u, entepeshi steri, entepek, choilepek, ai ghaghalapan, tude p'arisis. 20. „p'aris “paghi“ uts'umepan-ma?“ – „si, aia much'oia?“ – goak'viru; „ma, aia, ch'it'a michkin-ma“, – vuts'vi. 21. „si, iya nena mtsika gichkinia do ma k'ai goguaia, bir saat dersi. 22. ar saati ma mekchaia do para vamionia. 23. ar saatiti manti momchagion, si chkimi muelimi iqvagininia“. 24. esho kogeoch'k'it, otkho k'ochi vort'it, jui vichinop't'i, artey va vichinop't'i. 25. ma mu na michkit'u lazui, mteli doch'au. 26. ma ondepe vikip't'i, majvaanepe ek'o dido vaikipt'es 27. man dersiti k'ai mighut'u, hen k'ai dersiti mighut'u, zhur tuta, k'ata ndghas dersi mepchapt'i khopuri. 28. esho ikipt'u-ki, chku yieselt'it, chkimi ts'okhle vait'u, em zamanis nak'o ts'anei t'u, chkimden didi t'u. 29. chkimi ts'okhle vait'u: “muelimi si yeia, si ma moguap, ma na moguap, si muelimi yeia”. 30. manti onjghoe maqu, emusheni man dido bqoop't'i. 31. majvaanepes dido vaqoop't'u, ma dido mqoop't'u. 32. emuk para momchapt'u do ar tuta na dichodat'u, gyai bch'k'omup't'it. 33. iya para, ar tutas na momchat'u, didi para t'u. 34. ar tutas khutosh lia diqvet'u. 35. em zamanis osh lia para momikht'ep't'u babachkimishen. 36. osh lia, babas ak ek'onay manjghonet'u. 37. osh liaten zoyten vik'itkhup't'i. 38. chkimi baba asho zengini vart'u. 39. emuk na momchat'es para, mteli goysumet'it. 40. em zamanis bazay mteli yeys vart'u do ondgheis gyaisha miqonup't'u. 41. ma hen k'ay lok'ont'asha miqonup't'u, en k'ay lok'ont'as khvala ar k'ochi. 42. esho yiepesha vit'it-ki, daa k'ai var t'u p'olis: 43. „gyai ch'k'omia, dghas otkhosh lira mighunia. 44. chkimi ukiumetik para momchaps, emusheni ki ninape vigureminonia“– mits'ut'u. 45. edo, „dghas ma ormotsi lira okharjus hakki mighunia“. 46. em zamanis ormotsi, ar dghas ormotsi lira didi para rt'u. 47. ar dghas, yeti dogits'va, chkinik'ela kholo khopui t'u, khemshili. 48. emuk ar dghas komokht'u do para komughu, juenechdovit lira. 49. juenechdovit lira manti komomchu. 50. osh lira komomches, gverdi emus, gverdi ma. 51. em zamanis juenechdovit lira, uu, didi para rt'u, hama hogoich'k'omit. 52. em zamanis, hasho yedi-sekiz k'ochi echdovit liraten ar lok'ont'as dokhedut'u do rakhi ashvet'u. 53. ar dghas muk ondepe kagamighu: mushi ts'ignepe, mushi ch'aelepe. 54. ats'i, antepe terjume p'atia, dedi. 55. muk ik'itkhups, ma bzop'on, terjume p'it. 56. muk'onay ketabi p'it, vamshuns, – sum, otkho?! mushi kitabepe, mushi ch'aeli sheepe. 57. ats'i eti kogomoch'k'ondu, prantsuzje t'ui? prantsuzje t'u, heralde. 58. muk ik'itkhupt'u turche, turche mits'umept'u, ma lazui vuts'umet'i. 59. muk lazui kitabi ch'aupt'u. 60. bazi iepes lazui vae. 61. ats'iti vamatkven da „jame“ btkvamion, jame. 62. „jame lazuy va yen“, – mits'u. 63. – „vaen do vamichkin-ma“, – dedim. 64. emuk bazepe ena tkumep't'u, vidushunt'i, em zamanis gookt'ap't'i. 65. „mu memashashu, va michkin“, oo, onjghore maqven kholoti. 66. sum tuta iqvet'u, isht'e. 67. em zamanis ondi mebchap't'i, emushk'ule na mokht'u ts'anasti, vavochodinit. 68. jur ts'anas emus na ughut'u, teli shey dop'it. 69. emushk'ule mektebi doochodini do ak'seisha vidi ma. 70. ask'eisha vidishk'ule, iya kholo muit'een. 71. kholo na muit'u, ma shevignept'i arkadashepeshen, emushk'ule, ask'eishk'ule, kholo miut'u. 72. jur ts'anas shk'ule, ask'erlughi doochodini, altmish beshde mopti, 73. hama p'olis vadobdgitamint'u, ank'arasha moptamint'u. 74. hama yazis arkadashepe ek yen na, „jur tuta hodobdgitu-ma“, – dedim. 75. kholo hobdzyi em zamanis, kholo ot'elis ikipt'u, ama ondi ot'eli t'u, k'ai dido pakhaloni. 76. ot'elis daa rakhati t'u. 77. ek lok'ant'a ughut'u, hama gyai gale imkhort'u. 78. golavuli, emushk'ule, ma khopasha homopti, emushk'ule p'olisha vidi, moit'i, hama ek'ule daa vamadziu, iya k'ishisti vart'u. 79. em zamanis „parisisha giqona, giqonaia“, – mits'umet'u do ma vavidi, mtsikati mashkuinu. 80. bee vort'i do „ek na ulu ya iqven, aya iqven“, – vidushunt'i. 81. ek, parisisha, vidat'i na, nena viguamint'u. 82. mits'umet'u-ki: „si, em yei na pakhali en, gichkin, 83. hama si tkva-shi, gidzia dulya esho, ondi monk'as dulya vaiqvasia. 84. si hem ik'itkhagion, hem ichalishagion, akonistey vayen. 85. ar chkva, universit'is zenginepeshi beepes, bi k'ach saat dersi mechap lazui. 86. ek na ech'opa prank' para, ia para si dogibaghunia“, – mits'veet'u. 87. ya tku, aya tku, man vavidi. 88. mektubi mch'aupt'u, ak momich'au, ank'arashati momich'au, asho-asho ondi dop'it. 89. emushk'ule ak, khopas, vort'i, emushk'uleti doghuu. 90. didi k'ochi doghuu, hele chkimi jokho ek iqvasinon mushi ketabis . 91. vik'itkhi, vik'itkhi kitabi tude, zaten noch'art'u. 92. tude arkabeli noch'ars, hama ia bee vavichinop't'i man. 93. em zamanis chkimden ch'it'a t'u. 94. k'alemiten ch'aup't'u mushi ondepe, st'enograpiten. 95. „emushk'ule, ts'oi bch'aupia“, – zop'ont'u, ats'i mshuns aia. 96. mesela t'een da chkinis, emus asho ikipt'u, „prantsuzjes asho ondepe yenia“, – esho zop'ont'u. 97. ats'i k'ai vamshuns, hama esho ena muit'u „p'ijamaten“ vamuit'u, k'ai dolokunei muit'u. 98. sanki mektebisha na nuluanstei. 99. ak mokht'asint'u, ar ts'anas do ak ar tutas dodgitasint'u. 100. ek'ule, „ar tuta vadomadginenia do a vit dghaia“, – dedi, hama emushk'ule mu iqu vamichkin, hogomoch'k'ondu. 101. ak, khopasha, mokht'asint'u ia, asho iqvet'u, tamami vamshuns. 102. ek kok'oits'k'it, em zamanis yane mokht'asint'u, esho michkut'u. 103. manti vamebchi k'ai, yoksa, ak, khopas t'uk'oni, p'olisha muit'een. 104. ma vavort'ishi, ma ak altmish sekizde mopti, kholo ek arada muit'een, hama esho kogomdinit. 105. beraber sum ts'anas vichalishit. 106. zaten dichodi, ee, mushi ketabepe zamani mighut'uk'on na... 107. kitabi dido ughut'u, hama daa zamani vamaqves. 108. dghas jur saati, eti ar saati ma momchap't'u, dersi vamomchap't'u – asho bghaghalap't'it. 109. em zamanis degoli t'u, gichkin? degolis vaqoop't'u, 110. esas iya tarighchi t'u do mitik'ala vaghaghalap't'u, hama chkin bghaghalap't'it ishte, ma mighaghalt'u. 111. ar ts'anas mushi k'ulani do nishanli p'olisha mokht'es. 112. a yazis mokht'es ar tuta gokht'imusha do emuk mits'u: „chkimi ieris yenania“. 113. emuk entepes ujokhu do mokht'es. 114. em zamanis chkin ochalishushi odas vort'it, dulya dop'it, gamait'it. 115. odas t'es, ujokhu: „aia chkimi arkadshienia, ayati chkimi k'ulani yenia. 116. ati ichilishasinania“. 117. ara, nosi var vamoguap't'u, ma emuk nosei mdziop't'u do esho sheepe vatkumet'u. 118. mits'umet'u-ki: „ek giqona, am yeis, turkies, pazla mutu vaen, mektebi ik'itkhup, 119. lazuri nena k'ai gichkin, prantsuziti k'ai gighun do manisha gaguenia“. 120. lazuri chkimistei vauchkit'es, emusheni „si ek giqonaia do mitis vauts'iya“, – mits'umet'u. 121. avrup'a, ek na vidat'i, em yeys na vik'itkhat'i, khut ts'ana ek viqvant'i, kim bilur ne olirdu?! 122. much'otina gits'vit, emuk degolis vaqoopt'u. 123. ask'er sonrada pransai birsheilerde iapildi. 124. ek'o p'olit'ik'a ondi va vikipt'it, hama ia mot bk'itkhi, va michkin, nenasha mot mokht'u, va michkin. 125. degoli emuk va qoops, hama ia em zamanis gomoch'k'ondu. 126. akoni mutkhanepe, mu yen, mu vaen, ia irshei uchkit'u. 127. irshei uchkit'u do vamk'itkhup't'u, mutu va tkumet'u. 128. hich mutu, ma, bk'itkhat'ushi ata turkishi, st'alinishi, mutu vamshuns do, beki, bghaghalit, hama esho sheepe vabghaghalap't'it. 129. hich mutu vaghaghalp't'een, hama chkimik'ala kholo antepe vaghaghalap't'u. 130. „ma beepe ishte vordap, asho vordap“, – esho tkumet'u. 131. mu bghaghalp't'it dido vamshuns, hama aya gichkit'as-ki, p'olit'ik'ashi mutu vamk'itkhup't'es. 132. dido sheepe bghaghalit, ar saati dersi, ar saati oghaghalu. 133. em zamanis, asho inglisje uchkut'ushi, duniashi hen k'ai ondepe uchkut'u, zop'ont'u-ki: 134. „ma, amustei grameri na ughun, nena vabdziya. 135. lazui grameristei grameri duniada vaenia“. 136. emushk'ule, ma em zamanis meagni-ki, aia k'ochi ts'oy zop'ont'een. 137. grameri michkin, hama ma mektebis turkche vik'itkhupt'i, turkuli k'ai vagichkit'ashi, lazui vagak'iden. 138. sk'ani nenati k'ai gichkit'asion-ki do mazhvaaniti. 139. sk'ani nena, ats'i, mesela, turkis vauchkin. 140. mektebi dochodineen, turkuli vauchkin, ts'oy vauchkin, nenape ts'oy vauchkin. 141. kartuli ondepe dido michkit'u do man kartuli ondepe p'i. 142. okhoys ch'aeli mighut'u, esho michkit'u-ki, mteli ch'aeli mighut'u, ch'aeliyen-ma, hama... 143. em zamanis mitik vamoguap't'u, ondepe kogomoch'k'ondu. 144. emushi resmi gonts'k'a na bilgiseiaris iqven. 145. aya yen, ia esho t'u, orta. 146. dolokunu achighi sheepe dilikunap't'u, e na mshuns. 147. esho pazla ucha vadilikunap't'u. 148. emuk, em zamanis p'olis, hen k'ai dolokunuti, pransas much'o dilikunen, esho t'u. 149. chkinti – yazis porchape, bashka mutu vart'u. 150. hemus esho a mutu elaktei vaughut'u. 151. ats'i, neati, ma na bdziy, turkuli nenas bghaghalap't'it. 152. turkuli esho k'ai ghaghalap't'u-ki, turki gachkinet'es. 153. emus ichinop't'u do ia em zamanis sk'idut'ui, ghuelit'ui, va michkin. 154. nik'o mari t'u ia? vamichkin... var, nik'o mari t'u, heraldi, hama iya k'ochi ghueli t'u. 155. mushi kitabi ughut'u, ma mok'itkhapu, terjuma ma vukhveni, hama emusti khvenei t'u. 156. dziopi, chkinden ts'okhle ak mokht'es, khopas, ali okhoisha. 157. mjve mokht'eet'u, ghueli t'u, iya kitabi emusheni modziu. 158. em zamanis vuts'vi-ki: „manti em yeys bsk'idu, chkimi okhoishi iakinis yen-ma alishi okhoi“. 159. esho meagni man na, ia ek, khopas mokht'een alik'ala. 160. ak sum ali skidut'es, ar baba chkimi rt'u, babachkimis jokho ali yen. 161. ts'in (= p'irvelad), ma baba michkit'u, hama baba varen, baba osmanli ask'eri t'u em zamanis. 162. hama komeagni, mik'ala ghaghalu, so gokht'u, bashka ali yen. 163. jur paa mokht'een ak, eti kogomashinu emuk tku. 164. hama mundesi tarighis mokht'u, kogomoch'k'ondu, ats'i ma gits'ume juenechdovit ts'anashen golakht'u. 165. turkiჲes dido nenape t'u. 166. diumezis nenape uchkit'u, ubukhi, emushk'ule ar-jur mutkhalepe. 167. nenape michkinia do, hama ar nenas vavichalshepia, kiurche. 168. turkyede asho bdziishi na ia nena yen ch'it'a, dido ia p'ia. 169. dido vichalishia, hama kiurche hich vavichalishepia. 170. dido mutkhanepe kogomoch'k'ondu. 171. emuk [diumezili] mu ikipt'u, gichkini? mektubi mch'aupt'u, dolokhe kart'ali dodvapt'u ch'areli do parati dolodumet'u. 172. juenechdovit ts'ana golakht'u da. chkinti doibadit. 173. ats'i manti yetmish iashinde viqve. 174. mu p'at?! – moptit do meulut.

1.4. Georges Dumézil and Hopian student 1. Eh, I also speak Turkish, what I should tell you, I think. 2. That's just so! None of our children know Laz, because my wife isn’t Laz, she is Turkish. 3. Before going to school, I knew Laz but at the same time, I knew Turkish. At that times we mixed Turkish. 4. I speak the truth. Some are Laz but cannot speak in Laz. At that times first of all they learned Laz. 5. A Turk man is different, a Laz man is different. 6. Many time has passed. It was a shame to speak in Laz. 7. At that time, the school was not here, it was in Trabzon, Rize, Istanbul... 8. In 1957 I went alone from Hopa to Istanbul to study. 9. You know, I don't remember very well, it wasn't 1963, I think it should be 1964. 10. My friend told me that someone stranger was looking for a man, who knew Hopian Laz well and he took me. 11. There was Beyogli, you know? There is a Galata tower. 12. And in that place, in the city Istanbul, there was a French embassy, he was giving a lesson there. I went there. We came know each other. 13. He said something. He knew eight languages. 14. He knew his French best, then he knew Turkish, the second was Turkish, he knew English... 15. He knew Laz well enough. Suddenly the word “chichegi” (= in Turkish “flower” ) slipped out by me. We call it "pukiri" (= in Laz “flower”). 16. You know, the flower, the flower//pukir in meaning is same, but a man forgets "fukii", although it is clear that the Turkish "chichegi" is also used. 17. This is nothing. He found such things and corrected, telling me that "chichegi" was Turkish. 18. I said something in Turkish, but I also knew a little French. 19. I knew a little, like the ones, the villagers speak in lower Paris, in subarb. 20. "They call Paris "Paghi"? – "How do you know this?" – he got surprised. "I know a little about it”, I said.21.”You know that language (= French) and I’ll teach you well, I’ll give you one-hour’s lesson”. 22. I’ll spend one hour on you and I don't want money. 23. You should spend one hour to teach me Laz language. You should be my teacher.” 24. That's how we started. We were four students, two of them I knew, one – I didn't know. 25. He wrote down everything what I knew in Laz. 26. I was doing much things, but the others couldn't do so much. 27. I also had a good lesson, I had the best lesson. Every day I tough him Hopian for two hours. 28. He used to do thus: when our lessons were over he didn’t go ahead of me. How old was he at that time? He was older than me. 29. He did not go ahead of me – “You are the teacher, you teach me. When you teach me, you are the teacher”. – he told me. 30. I was also ashamed, because of that I respected greatly for him. 31. He didn't like others. He liked me very much. 32. He used to give me money and at the end of each month, we had dinner together. 33. The money he gave me during one month was a lot of money. 34. It was five hundred liras in one month. 35. At that time, my father sent me one hundred liras. 36. My father could send me only such amount of money. 37. Hundred liras were not enough for me to study. 38. My father was not so rich. 39. When he [Georges Dumézil] gave us money, we spent it all. 40. At that time, the market was not everywhere and he used to take me to diner in the afternoon.41. He took me to the best canteen – to the best canteen only one man. 42. We went to such good places that better should not be in Istanbul. 43. “Eat meal! I have forty liras a day. 44. My government gives me money to learn languages.” – he told me. 45. So, “I have the right to spend forty liras a day”– he used to say. 45. At that time forty liras in one day, It was a lot of money. 46. When his daughter came together with her future husband, we went there, in an embassy. 47. Listen! One day there was Hopian man with us, Khemshin. 48. He [Dumézil] came one day and brought fifty liras to him. 49. He also gave me fifty liras. 50. He gave us one hundred liras, half to him, half to me.51. At that time, fifty liras were a lot of money, but we spent it. 52. At that time, seven or eight men could sit in a canteen and drink rakhi for thirty liras. 53. One day he brought out some things: his books, his writings... 30. “Now, let's translate these”, – he said. 55. He was reading, I was translating. 56. I don't remember how many books we’ve translated, something written by him – three, four books. 57. Now I forgot, were they French? Yes, they were French, really. 58. He was reading in Turkish, he was asking me in Turkish, I was answering to him in Laz. 59. He was writing a book in Laz. 60. In some cases I didn't know Laz correspondences.61. Even now I can't know, and I have to say "jame" (a mosque). 62. “The word jame is not Laz”. – he said. 63. “It is not and I don't know”, – I answered. 64. When he said something, I was thinking. 65. “What mistakes we made”, oh, I'm even ashamed. 66. It was left three months, 67. And at that time I was helping him. After that when he had come, we couldn't finish that year either. 68. In two years we processed everything what he had. 69. After that I finished school and went to the army. 70. When I went to the army he came again.71.I heard from my friends, after that, after the army, he came again. 72. After two years, I finished the army, I came in 1965. 73. But I didn't want to stay in the city Istanbul, I wanted to come to Ankara. He was not in winter. 74. But in the summer, when my friends were there, I said, that “I would stay for two months”. 75. I saw him again at that time, but he worked in a hotel. It was very expensive hotel. 76. He was quieter, relaxed in the hotel. 77. He had a canteen there, but he ate outside. 78. After that I came to Hopa. After that I often went to Istanbul, but then I have not seen him any more. He wasn't there in winter. 79. At that time, he said me that he would take me to Paris and I did not go. 80. I was a little scared, I was a child and if you have gone there “who knew, what would have happened”, – I was thinking.81. If I go to Paris I would need to learn the language. 82. He told me: “You know, that place is expensive. 83. But if you take my advice, I’ll find job for you, it will not a hard job. 84. You’ll have to study, you’ll have to work at the same time. It's not like here. 85. You’ll give a lesson to the children of the rich in the university. You’ll teach them Laz. 86. How much franc you’ll earn, that money will be enough for you”, – he said to me. 87. He said this, he said that, but I didn't go, and he wrote me a letter. 88. He wrote me a letter in Ankara. So via correspondences I did something. 89. After that, I was here, in Hopa, and after that he died. 90. A great man died. My name should have been mentioned in his book.91. I was reading and reading the books. He has still written it below the book. 92. Below it is written in Arhavian. One student from Arhavi helped him, but I did not know him. 93. He was younger than me at that time. 94. He used a pen to write everything in shorthand. 95. “After that I write correctly”, –he said. Now I remember this. 96. He wrote a Laz example in the same way as in French. “There are such things in French”, – he said. 97. I don't remember well now, but when he came, he didn't come in "pajamas", he came well dressed. 98. He was dressed so well like one went to school. 99. He was supposed to come here for a year and stay here for a month. 100. “I can't stay for one month but only for ten days”, – he said. But what happened after that, I don't know, I forget. 101. I don't know well, if he had to come in Hopa. 102. We parted in Istanbul. He should have come at that time, I knew it. 103. I didn't tell him clearly. Maybe when I was not here in Hopa, he used to come to Istanbul. 104. I wasn't here, I came here in 1968. He used to come to Istanbul sometimes, but we lost each other. 105. We worked together for three years. 106. Anyway, we didn't have time to finish. If I had his books on time... 107. He had a lot of books, but we didn't have more time. 108. Two hours a day! Of them he spent an hour on me. But he did not give me a lesson – we simply were talking. 109. At that time, there was de Gaulle, do you know? He didn't like de Gaulle. 110. Actually, he was a historian and he didn't tell anyone about it, but we talked, he said it to me. 111. One year, his daughter and her future husband came to Istanbul. 112. One summer they came for a month on a vacation and they stayed at his place.113. He called them and they came. 114. At that time we were in the working room, we were working. When we were going out, 115. they were in the room. He called her: “This is my friend, this is my girl”– he introduced us each other. 116. “He should get married”. – No, he didn't give me a scolding. 117. He considered me to be smart and he could not say such things. 118. He used to say: “I’ll take you there, to France, here in Turkey, there is nothing to do. You’ll study only at the university. 119. You know the Laz language well. Your basic French knowledge is good and you’ll learn better French quickly. 120. They didn't know Laz like me. So, “I'll take you there and not tell anyone”, –he said. 121. Europe! If I had gone there, studied there and stayed there for five years, who knows what would have happened?! 122. He did not like de Gaulle. 123. Something took place in France after the war. 124. We didn't talk about politics much, but why I asked him about de Gaulle, I don't know, why it was on the tip of my tongue, I don’t know. 125. He did not like de Gaulle, but I forget about him at that time. 126. He knew local things. 127. He knew everything and didn't ask me, didn't say anything. 128. If he had asked me something about Ata Turk, Stalin… I don't remember anything, we might have talked, but generally we didn't talk about such things. 129. He could not speak anything, although he would not say anything like that to me. 130. “This is how I bring up my children”, – he used to say.131. I don't remember much about what we talked about, but you should know that he didn't ask us anything about politics. 132. We talked about many things, one hour of class, one hour of conversation. 133. At that time, when he knew English so well, he knew the best things in the world, he said: 134. “I have never seen a language with such grammar. 135. There is no grammar in the world like the grammar of Laz”. 136. After that, I understood that this man was right. 137. I know grammar, but I studied Turkish at school, if you don't know Turkish well, you won't be able to understand Laz. 138. You should also know your native language well and other one , as well. 139. Now, for example, a Turk man does not know your language. 140. He has not finished school, he does not know Turkish, he does not know it correctly, grammatically, he does not know languages correctly. 141. I knew Georgian a little. 142. I had written so much at home, I knew that I had everything written down, I thought it had been written down, but... 143. At that time, no one taught me, I forget some things. 144. If you find his photo,– it can be on the computer [Zezva is opening the computer and is showing the photo of Georges Dumézil. – N.A.]. 145. It is he! [He is delighted. N.A.]. H was like that, average. 146. He wore light colored clothes, as I remember. 147. He did not wear too much black colored clothes. 148. At that time in Istanbul he dressed the clothes that were best in France. 149. We had summer shirts, nothing else. 150. So he had nothing bad things. 151. The last time I saw him, he was speaking the Turkish language. 152. He spoke Turkish so well that you would think that he was a Turk man. 153. He knew Nikolai Marr and he was alive at that time, or dead, I don't know. 154. Was he Nikolai Marr? – I don’t know [He is thinking. N.A.]. Yes, he was Nikolai Marr, really, and Nikolai Marr was dead. 155. He had his book [Probably, "Chan Grammar, 1910" – N.A.], I read it, I made the translation, but he himself had also done it [Dumézil clarified – N.A.]. 156. You see, they came to Hopa, Ali's house, before us. 157. He has come in old time, he was dead, that's why he showed me that book. 158. At that time, I told him: “I lived there, in Hopa. My house is near at Ali's house. 159. That's how I understood, that Nikolai Marr had came here with Ali. 160. Three Ali lived here, one was my father, my father's name is Ali.161. I thought it was my father, but he was not, my father was in the Ottoman army at that time.162. But I clarified who he had talked to, where he had walked, – it is another Ali. 163. He had come here twice, I also remembered, Ali said. 164. But I forget on which date he had come. Now I am telling you story that took place fifty years ago. 165. There were many languages in Turkey. 166. Dumézil knew languages – Ubykh and one or two other languages. 167. “I know languages, but I don't work on one language, on Kurdish” – he said. 168. “In Turkey, when I saw that a language is of minority, I worked more on it. 169. I didn't work much, but I didn't work on Kurdish at all”.170. I forget a lot of something. 171. Do you know what he was doing? He used to write me a letter, put the written paper inside and also put money. 172. Fifty years have passed. We have also grown old. 173. Now I am turning seventy years old. 174. What should we do?! – we come and we go.