ესქიდენ ირშეი ტუ

4.2. ძველად ყველაფერი იყო 1. ძველად, ჩვენ ბავშვები რომ ვიყავით, ახალგაზრდები რომ ვიყავით, მდინარეში თევზი იქნებოდა (= იყო), კალმახი იქნებოდა (= იყო). 2. ვხედავდით და სად წავიდა (= გაქრა) თევზი?! 3. ხელით, ქვის ქვეშ ხელი (= ხელს) შევყოფდით და თევზს ხელით ვიჭერდით. 4. ასი მეტრი (= ას მეტრს), ორასი მეტრი (= ორას მეტრს) რომ გავივლიდით, ორმოცდაათ-სამოც ცალს, აი, ამოდენა [ხელით გვიჩვენებს. ნ.ა.] კალმახი (= კალმახს) ვიჭერდით, ყველაზე კარგი რომ არის. 5. ახლა მდინარეში ამოდენა თევზი (= თევზს) ვერ იპოვი. 6. რატომ? – სასუქი, ჩაის სასუქი (= სასუქს) ხომ ვუყრით [ამის გამო]. 7. შავი ზღვისპირი (= შავიზღვისპირეთი) მოაკვდინეს (= მოკლეს), მოტორი გაგვიკეთეს (= ჩაგვიდგეს), არც დასალევი წყალი დარჩა, არც საჭმელი ხილი დარჩა. 8. ხილები (= ხეხილი) ყველა გახმა. 9. ყანებში სიმინდი მოკვდნენ (= მოკვდა), ერთი ჯოგი ძროხა (= საქონელი) გვყავდა. 10. ყველას ძროხა (= საქონელი) ჰყავდა. 11. ძროხის ყველი იყო, რძე იყო, მადლიც კი იყო. 12. ახლა არავის საქონელი არ ჰყავს. 13. ყველამ სახლის კარებამდე ჩაი გააკეთა (= დარგო). 14. ჩაით მუცელი (= მუცელს) ვერ გააძღობ (= ვერ დანაყრდები). 15. ფული რომც მოვიდეს, წახვიდე ცენტრში უნდა აიღო [იყიდო საჭმელი]. 16. სახლისას (= სახლში მოყვანილს) ვერ შეჭამ, ბევრი რამე გადატრიალდა (= შეიცვალა). 17. ეს კარგი რამე არ არის. 18. ძველად ყველა (= ყველას) ძროხა გვყავდა, ყველაფერი გვქონდა, ახლა არაფერი არ დარჩა. 19. მდინარეში თევზი იყო, სიხარული ვაკეთებდით (= გვიხაროდა). 20. ზღვაში გველთევზა, ქაფშია (= ხამსა) იყო, ასე, თავისით იყრებოდა ნაპირზე. 21. ზღვიდან იყრებოდა და ხალხმა (= ხალხი) რაღაცით აგროვებდა. 22. ჭურჭლები (= ჭურჭლებს) ავსებდა, იმდენი თევზი იქნებოდა (= იყო) 23. ახლა თევზიო, არაფერი დარჩა. 24. რატომ? – ამ წყაროს წყალი მდინარეში მიდის (= ჩადის). 25. მდინარე ზღვაში მიდის, ზღვა მოკვდა, ჩაკვდა ზღვა. 26. ადრე ნავით ზღვაში რომ შევიდოდით, ასე ასიდან ორას მეტრამდე შევიდოდით, წვრილი ქვა (= კენჭის) დანახვა შეგეძლო 27. ახლა ათი მეტრი შედი, აქ ქვა (= ქვას) ვერ დაინახავ, ზღვა სულ დაბინძურდა, თევზი არ არის ახლა. 28. წელს ქაფშია ვერ ვიყიდეთ, ქაფშია არ არის ახლა, არ გამოვიდა. 29. წინათ ამდენი რამე იყო... ბევრი ღორი გვყავდა. 30. სხვა აქ არაფერი არ არის. 31. პატარა ჩიტები არიან. 32. ისე იხვი-მიხვი წინათ იყო, ახლა ღორიც აღარ დარჩა, 33. ასე თუ წავიდა [საქმე], კაციც არ დარჩება. 34. წინათ, აი, ტყეში ტურა იქნებოდა. 35. ახლა, ტურა რომ ჰქვია მსგავსი (= ტურის მსგავსი), ტურაც აღარ დარჩა. 36. წინათ ტურებმა (= ტურები) ქათმები (= ქათმებს) გვიჭამდნენ. 37. გარეთ ქათმები ვერ *გაგვეშვებოდა (= ქათმებს ვუშვებდით), ქათამი (= ქათამს) ჭამდა. 38. ღორი იმდენი იყო ამ ადგილებში... 39. ახლა არაფერი დარჩა. 40. ღორიც არ არის, რატომ? 41. იმიტომ რომ საჭმელი არაფერი დარჩა. 42. ტყეებში მსხალი იყო, ვაშლი იყო, ყველა გახმა. 43. “მოდით, გაჩვენოთ, ღორი რამდენი იყო, ნახავთ” [გვითითებს მიწებზე. ნ.ა.]; ამ ადგილებშიც ამ მიწა (= მიწას) ღორი თხრიდა. 44. ამ ადგილებში სულ ღორი იქნებოდა (= იყო). 45. იმ უბნის მამაკაცები ქვემოდან მოდიოდნენ თოფებით. 46. ტყეში ქვეყნის ღორი იქნებოდა, ახლა აღარაფერი დარჩა და არაფერსაც გემო არ აქვს. 47. ასეთი დრო არისო, დრო. 48. ყველაფერი მიკრობი არის, საწამლავი, ხალხი ავად არის. 49. მაგალითად, რუსეთში ჩერნობილი [გულისხმობს 1986 წ. უკრაინაში ჩერნობილის ატომური ელსადგურის ავარიას. ნ.ა.] გასკდაო, იქაური ქარი აქ მოვიდაო, აქაურობა მოაკვდინა, ბათუმიც მოაკვდინა. 50. აქაურობა მარტო არა, ყველაფერი მოაკვდინა (= დახოცა). 51. ავადმყოფობა დადგა, ყველა ავად არის, ხალხი ავად არის, კიბო აქვთ ფილტვის, ავად არიან. 52. ყველაფრის ავადმყოფობა არის. 53. ჩვენს ახალგაზრდობაში ავადმყოფობა არ იყო. 54. გულიო [გულის ავადმყოფობა], არავინ არაფერი იცოდა. 55. მე გული რომ გავიგე [როდის იყო], ახლა ერთ ლუკმა (= პატარა) ბავშვს გული აქვს (= გული სტკივა). 56. რატომ? დრო არის, რომ შეისუნთქავ, ყველაფერი საწამლავი არის. 57. ამიტომაც ავადმყოფობა გავრცელდა. 58. ძველებურად არავინ ჯანმრთელი არ არის. 59. ის გული, ის წელი, ის ფილტვი, ყველაფერი ხარახურა [= დაავადებული] არის.

4.2. eskiden irshei t'u 1. eskiden, chkun bee vort'itshk'ule, genji na vort'it, ghalis chkhomi ivet'u, k'almakhi ivet'u. 2. vots'k'et'it do soidu chkhomi?! 3. kheten, kvaesh tude khe meshavighamt'it do chkhomis kheten bch'opumt'it. 4. oshi met're, zhuoshi met're, viditk'on, eli-altmish tane, ha, asho k'almakha bch'opumt'it, heni k'ai na yen. 5. hats'i deghes hak'onai chkhomi vagadzien. 6. musheni? – gubre, chais gubre gemchamti. 7. k'aradenizi doghuines, metori domikhenes, ne oshomonis ts'k'ai dosk'idu, ne och'k'omoni meyve dosk'idu, 8. meivepe mteeli dokhomu, 9. livadepes lazut'i doghines, ar sui puji miont'es. 10. yish puji omt'u. 11. pujishi qvali t'u, mja t'u, sebabiti kort'u. 12. hats'i mitis puji va uonen. 13. irik okhoishi nek'nasha chai dovu. 14. chaiten korba vaidzghen. 15. para mokht'asen, idan noghas ech'opare, 16. okhoisha vagach'k'oma, dido ortali yektu. 17. aia k'ai shei varen. 18. eskiden iish puji miont'es, irshei mighut'es, hats'i mutu va dosk'idu. 19. deres chkhomi ivet'u, sepa vikomt'it. 20. mzughas sargana, kapcha t'u, hasho, mushebuashi nibghet'u kenaris. 21. mzoghashen nibghet'u do miletik mutkhaiten dobghabt'u. 22. hangepes obshap't'u, ek'o chkhomi ivet'u 23. hats'i chkhomi dei, mutu vadosk'idu. 24. musheni? – ham guborinis ts'k'ai deresha ulun. 25. dere mzoghasha ulun, mzogha doghuu, mekhtsuun mzugha. 26. oghine peluk'aten mzughasha amaptitk'on, ashooshishen zhuoshi met'rosha amulut'i, mch'ipe kva gadziet'u. 27. hats'i vit met're kamakht'i, hak kva vagadzien, mzugha mteli dipintu, chkhomi vayen hats'i. 28. hants'o kapcha vaemach'opes, kapcha vayen ats'i, vagamakht'u. 29. oine hak'o mutkhani... dido gheji komt'es. 30. bashka ak avi mutu va yen. 31. ch'ut'a k'inchepe yenan. 32. esho ordeghi-mordeghi oghine iqvet'u, ats'i ghejiti vadosk'idu. 33. ena illas k'ochiti va dosk'idu. 34. oghine, isht'e, ჲane daghis mk'yapu iven. 35. ats'i, mk'yapu jokhoistei, mk'yaputi va dosk'idu daghis. 36. oghine mk'yapuk kotumepe mimkhort'es. 37. gale kotumepe va memashk'vinet'es, kotume imkhort'u. 38. gheji muk'o t'u hameepes... 39. hats'i mutu vadosk'idu. 40. ghejiti vayen, musheni? 41. chunki onch'k'omali mutu vadosk'idu. 42. daghepes mtskhuli t'u, ushkui t'u, mteli dokhomu. 43. „mokht'it, godziat, gheji muk'o t'u, dziopt“; hem yepesti am livanis gheji ntkhoupt'u. 44. ham yepes boine gheji ivet'u. 45. hemualeshi komolepe ts'alendon mulut'es t'upeghiten. 46. daghis duniashi gheji ivet'u, ats'i mutu vadosk'idu do mutusti nost'oni vaughun. 47. hasho ora yenia, ora. 48. teli mik'robi yen, zehir, mileti dzabuni yen. 49. mesela, rusias chernobili t'k'vatsuia, hek'oni ikhi hak mokht'uia, akoni noghuinu, batumiti noghuinu. 50. amei khvala var, ortaghi noghuinu. 51. maazi moiselu, irli dzabuni yen, mileti dzabuni yen, k'ansei ughun jigeishi, dzabuni yenan. 52. irsheishi dzabunoba yen. 53. chkuni genchlughis dzabunoba vart'u 54. k'albi die, mitis mutu vauchkit'u. 55. ma k'albi vognishk'ule, hats'i ar luk'ma bees k'albi ughun. 56. mot? ora yen, shui na moizdam, mteli zehiri yen. 57. hemusheni dzabunoba muiselu. 58. eskineistei miti saghlami va yen. 59. ia gui, ia shka, ia jigei, mteli kharakhura yen.

4.2. Everything was in the old days 1. In the old days, when we were kids, then when we were young, there were fish, trout in the stream. 2. We saw and then where did the fish disappear?! 3. We put hands under the stone and caught the fish with our hands. 4. We walked one hundred meters, two hundred meters, and caught fifty or sixty best trouts of this size [is showing. – N.A.] 5. Now you can't find the fish of this size. 6. Why? – Fertilizer, because we use tea fertilizer. 7. The Black Sea coast was killed, they made motor, neither drinking water nor fruit was left. 8. The fruit is all dried up. 9. Corn died in the fields, we had a lot of cattle. 10. Everyone had cattle. 11. There was cheese, milk, grace. 12. Now no one has cattle. 13. Everyone planted tea till the front house door. 14. Tea cannot fill the belly. 15. Even if there is money, you have to go to the center and buy it. 16. You can’t eat food made at home, a lot of things have changed. 17. This is not a good thing. 18. Before we all had cattle, we had everything, now there is nothing left. 19. There were fish in the stream, we had fun. 20. Sargana, anchovy were thrown on the shore from the sea. 21. They were thrown out of the sea and people collected them with something. 22.They filled the vessel, there were so many fish. 23. Now they say fish, but there is nothing left. 24. Why? – The water of this spring goes to the stream, 25. the stream – to the sea, the sea is dead. 26. In old times when we went into the sea by boat, we went at a distance of two hundred meters, we could see small pebbles. 27. Now boat at ten meters distance, you can't see a big stone, the sea is completely polluted, there are no fish now. 28. We couldn't buy anchovy this year, it disappeared. 29. There were so many things before... We had a lot of pigs. 30. There is nothing else here. 31. There are little birds, 32. In old times there were ducks, now the pig is no more, 33. If things go so, even no man will be left. 34. Previously, there was a jackal in the forest. 35. Now even a jackal-like animal is no more left. 36. Previously jackals ate chickens, 37. We couldn’t let chickens out, as they ate chickens. 38. The pigs were so many here. 39. Now there is nothing left. 40. There is no pig. Why? 41. Because there is nothing to feed them. 42. There were pears in the woods, there were apples, all dried up. 43. Come! Let me show you how many pigs – there were. These lands [pointing to the lands. – N.A.] the pigs were digging these places. 44. There were lots of pigs in these places. 45. The man of that district (is showing. N.A.) came from below with guns. 46. There were plenty of pigs in the forest, now there is nothing left, nothing tastes good. 47. Such time came, 48. everything is microbial, poisonous, people are sick. 49. For example, Chernobyl [implies Chernobyl nuclear power plant accident in Ukraine, in 1968. – N.A.] was blown up in Russia, the wind came here, it killed everything here, it killed Batumi as well. 50. Not only here, it killed everything. 51. Diseases arose, everyone is sick, people are sick, they have cancer, their lungs are sick. 52. There are all kind of diseases. 53. There was no sickness in our youth. 54. No one knew what was heart disease. 55. I don’t remember when I heard about the heart disease... Now even a little children aches heart. 56. Why? It is such time when you inhale everything is poisonous. 57. That is why the disease has spread. 58. No one is healthy as it was before. 59. Heart, waist, lung… everything is sick.