მჭუკიშ არიკი

ლაზური ენა ლაზური ენა (ლაზ. ლაზური ნენა, Lazuri nena) — იბერიულ-კავკასიურ ენათა ოჯახის ქართველურ ენათა ჯგუფის ზანურ ენათა ქვეჯგუფის ენა. შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპროს გასწვრივ მცხოვრები (ამჟამად თურქეთის რიზეს და ართვინის პროვინციები) ამავე სახელწოდების ქართველური ეთნიკური ჯგუფის (ლაზები) სასაუბრო ენა. სავარაუდოდ ამ ენაზე დაახლ. 130,000 ადამიანი საუბრობს თურქეთში, რეგიონში, რომელსაც სალაპარაკო ენაზე „ლაზისტანს“ უწოდებენ, და დაახლ. 3.000 საქართველოში. სექციების სია 1 გეოგრაფიული არეალი 2 ანბანი 3 ლექსიკა 4 იხილეთ აგრეთვე 5 რესურსები ინტერნეტში 6 სქოლიო გეოგრაფიული არეალი კოლხთა უძველესი სამეფო მდებარეობდა იმ რეგიონში სადაც ამჟამად ლაზურად მოსაუბრე მოსახლეობა ცხოვრობს, შესაბამისად მათი ენა კოლხთა შთამომავალი (ან ერთ-ერთი განშტოება) უნდა იყოს. ამჟამად ლაზურად მოსაუბრეთა უმრავლესობა ჩრდილო-აღმოსავლეთ თურქეთში ცხოვრობს, შავი ზღვის სანაპიროზე: რიზესა და ართვინის პროვინციებში. ლაზების ნაწილი რუსეთ-თურქეთის ომის (1877-1878) შემდეგ გადასახლდა ჩრდილო-დასავლეთ ანატოლიაში (კარამიურსელი, საქარია, ბარტინი და სხვ.) და ამჟამად ასევე სტამბულსა და ანკარაში. ლაზების მცირე ნაწილი ცხოვრობს საქართველოშიც, უმეტესწილად აჭარაში (დაახ. 3.000).

MTUGİŞİ P'ARAMİTİ Ar mtugik ar dğas mu tkveren giçkinani? Am kianas udidaşi mi ren emus sica vaqvareya. Mteli mtugepek ti ezdes do, udidaşi mjora ren, si emuşa idi yado konogures. Mtugik mjoraşa mendaxtu A3’i mtugik mendaxtu mjoraşa. Mot moxti e mtugi çkimi? yado k’itxu mjorak. Mtugik, udidaşi mi ren, emuşi k’ulani ep’ç’opare mado vikaderet’i. Govik’itxişk’ule udidaşi mjora renya mi3’ves, mati komopti skanda, k’ulani skani momçareya u3’u mjoras. E mtugi çkimi, tutas seristi tolis az’iren, ma seris tolis var maz’iren. Udidaşi tuta renya u3’u mjorak do gzas kogeodginu mtugi. Mtugik tutaşa mendaxtu Mtugik gedgitu gzas do guda ç’andineri ç’andineri, serişi gverdis tutaşa mendaxtu. Tutak, e mtugi çkimi, mu gağodu do serişi gverdis ak moxti? yado ubecğu. Mtugikti, mjorak momoçku, am kianas udidaşi si rt’ere do k’ulani skani eç’opumuşa moptiya u3’u tutas. Mjorak m3udi gi3’uya, seristi tolis maz’iren mara mpula mulun do komomatven, emoras mutu var maz’irenya, ma na miçkin udidaşi mpula ren, si emuşa idiya u3’u tutak. Mtugik mpulaşa mendaxtu Mtugik ç’andineri xoroneri mpulaşa mendaxtu. U3’u çkva mpulas: Govik’itxi do am kianas udidaşi si rt’ere. K’ulani skani ep’ç’opare, eşo kadineri voreya. Mpulak, si mik gi3’u yado k’itxu. Tutak mi3’uya, tutak seris geotanapt’aşa mulur do komok’atver. Tutas tolis var az’irenya. Mpulak, var mtugi çkimi varya, udidaşi ma var vore, udidaşi ixi renya. İxik elabars do melen germaşa golomolapaps do şkvit rak’ani moomolapaps. Emuşeni udidaşi eya renya u3’u mpulak. Mtugikti goişaşu am dulyas. Edo eşo gemzuleri, tamo tamo mendaxtu ixişa. Mtugik ixişa mendaxtu E ixi çkimi ixiya, si çkva mitişa mo moçkumer, udidaşi ma vore mi3’vi do k’ulani skani kep’ç’opaya u3’u. Emoras ixik, e mtugi çkimi mtugi, si mpula k’ala ğarğalapt’işi ma akolen golovit’i, mu na ğarğalit mteli kovogniya, çkva udidaşi mati var vore, m3udi var mağarğalenya. Mi ren emoras udidaşi? ya u3’u ixik. Mpulak isa gi3’u, tutas mevubarap do melen germaşa golovolapap. Mara melen rak’anis na geladgin ç’k’oni z’iropi? ya, çkva emus sumoşi 3’anaşen doni mevubarap, ak’o oxovonk’ani do var gemaktu çkva, udidaşi eya renya u3’u ixik. Mtugik ç’k’onişa mendaxtu Mtugik k’ap’ineri yo3xont’u ç’k’onişa do t’ot’is kogamaxedu. Didoti amşkironeret’u do ç’k’onişi tasi oç’k’omus kogeoç’k’u. Ç’k’onik koz’iru mtugi do tasi çkimi mot imxor yado ubecğu. Ar k’ak’ali tasi şeni mot mibecğapya, andğa ç’umen sica gaqvareya u3’u mtugik. Ç’k’onis gak’viru do k’itxu, muperi sica? ya. Mtugik axve3’u, e ç’k’oni çkimi, ma kadineri vore. Am kianas udidaşi miti ren emuşi k’ulani ep’ç’opare. Edo, ixik skanda momoçku. Udidaşi si rt’ereya. Ç’k’onik ar k’ai kogamiz’i3u. E mtugi çkimi mtugi, mot memoçkin, var mçodun. Si m3udi gi3’verenan. Udidaşi ma var vore çkvaya. Tudele çkimi k’ele ar ğorma koren. Gexti do ek meşaxti do miti gaz’irasen çkva eya ren udidaşiya u3’u. Mtugik mtugişa mendaxtu Mtugi k’ap’ineri k’ap’ineri gextu do ğormas komeşaxtu. Meşaxtu do o3’k’eduşi çil do kimoci mtugepe çxoro bere muşite oxori doqverenan do ek skidunan. Mtugik mutu var oxo3’onu, am mtugepe udidaşi muç’o iqvenan? ya u3’u. Ç’k’onik, var gaz’ireni, nak’o 3’anas ak pskidur. Mitis mutu var axvenu. Am mtugepe tudele komeşamixtes. Mixit’ones, mixit’ones do mteli peso omiç’k’omes. Emuşeni andğa ç’umen geviktare, dğalepe domiçodinesya. Mtugik isimadu, isimadu do konagnu, miti didi ren ti muşi şeni didi rt’erenya tku do amaxtu xut’ulaşa do k’ulani ak’vandu. Mtugik mtugi keç’opu Çkva emuti mtugepeşi mapa var t’ereni! Ezdu do k’ulani muşi am mtugis komeçu. Mapak bağuş nek’na kogon3’k’u. Txirişi, nez’işi, cancuxaşi, k’ak’a k’uk’uşi op’ç’k’omit. Ar k’aiti gudate kogevixoronit do komopti. Mun3’i mun3’i mun3’ala, komopti xvala xvala!

Social and cultural status A Laz book "Mothertongue" A Laz newspaper in 1928 Laz has no official status in either Turkey or Georgia, and no written standard. It is presently used only for familiar and casual interaction; for literary, business, and other purposes, Laz speakers use their country's official language (Turkish or Georgian). Laz is unique among the South Caucasian languages in that most of its speakers live in Turkey rather than Georgia. While the differences between the various dialects are minor, their speakers feel that their level of mutual intelligibility is low. Given that there is no common standard form of Laz, speakers of its different dialects use Turkish to communicate with each other. Between 1930 and 1938, Zan (Laz and Mingrelian) enjoyed cultural autonomy in Georgia and was used as a literary language, but an official standard form of the tongue was never established. Since then, all attempts to create a written tradition in Zan have failed, despite the fact that most intellectuals use it as a literary language. In Turkey, Laz has been a written language since 1984, when an alphabet based on the Turkish alphabet was created. Since then, this system has been used in most of the handful of publications that have appeared in Laz. Developed specifically for the South Caucasian languages, the Georgian alphabet is better suited to the sounds of Laz, but the fact that most of the tongue's speakers live in Turkey, where the Latin alphabet is used, has rendered the adoption of the former impossible. Nonetheless, 1991 saw the publication of a textbook called Nana-nena ('Mother tongue'), which was aimed at all Laz speakers and used both the Latin and Georgian alphabets. The first Laz–Turkish dictionary was published in 1999. The only languages in which the Laz receive an education are Turkish (in Turkey) and Georgian (in Georgia). Virtually all the Laz are bilingual in Turkish and Laz or in Georgian and Laz. Even in villages inhabited exclusively by Laz people, it is common to hear conversations in Turkish or Georgian. Turkish has had a notable influence on the vocabulary of Laz. Laz speakers themselves basically regard the language as a means of oral communication. The families that still speak Laz only do so among adults in informal situations, with Turkish or Georgian being used in all other contexts. This means that the younger generations fail to fully acquire the language and only gain a passive knowledge of it. In recent times, the Laz folk musician Birol Topaloğlu has achieved a certain degree of international success with his albums Heyamo (1997, the first album ever sung entirely in the Laz language) and Aravani (2000). The Laz rock and roll musician Kazım Koyuncu performed rock and roll arrangements of Laz traditional music from 1995 until his death in 2005. In 2004, Mehmet Bekâroğlu, the deputy chairman of Felicity Party in Turkey, sent a notice to the Turkish Radio and Television Corporation (TRT) declaring that his native language is Laz and demanding broadcasts in Laz. The same year, a group of Laz intellectuals issued a petition and held a meeting with TRT officials for the implementation of Laz broadcasts. However, as of 2008, these requests have been ignored by authorities.