ეველური ნდღალეფე

5.3. გარდასული დღეები 1. წინანდელი პაპები, დიდი ბებიები დრო როგორ გაჰყავდათ? 2. რა საქმე (= საქმეს) აკეთებდნენ, როდის ტიროდნენ, როდის იცინოდნენ, როდის იკრიბებოდნენ? 3. ლაზები სად ვართ? 4. ჩვენ ყველგან კი ვართ: ათინა, არტაშენი, ვიჟა, ვიწე, არაბე, ხოფა, სარფი და გაღმაც ძმები, დები გვყვანან, კი ვართ. 5. ჩვენი ლაზების უწინდელი ქალები საქმისთვის ირჯებოდნენ. 6. დიდი ბებიების დრო (= დროს) უქონლობაც კი იყო, დიდად გაჭირვებული [დრო იყო]. 7. ყოველი თვე (= ყოველ თვეს) თავისებური საქმე იქნებოდა (= კეთდებოდა): 8. თოხნის, მარგვლის, ბალახი (= ბალახის) ჭრა (= თიბვის), შეშა მოზიდვა (= შეშის მოზიდვის), ფოთლის (= ჩალის შენახვის) დრო, ნაკელის (= ნაკელის შეტანის) დრო… 9. საქმეები (= საქმეებს) აკეთებდნენ და მე რომ ვუყურებდი, საღამო (= საღამოს) სახლში რომ მოვა, მამამთილი (= მამათილს), დედამთილი (= დედამთილს), მაზლი (= მაზლს), კაცი თავისი (= ქმარს), სახლში ვინმე თუ არის, ცოლი და რძალი ჰბანს. 10. ტაშტი (= ტაშტს) დაუდგამს და ფეხებსაც მას (= მათ) უბანდა. 11. უკან, სახლის უკანა მხარე (= მხარეს) შებურვილი იდგა ყველა (=ყველას) დაწოლამდე. 12. დიდი თოვლი გათოვდება, დასხდომის (= შეკრების) დრო მაშინ იქნებოდა (= იწყებოდა). 13. თავშეყრა (= თავშეკრას) აკეთებდნენ (= იკრიბებოდნენ), გვირგვინის ხუთქვაობანა [თამაშის სახეობაა. – ნ.ა.], ტაკალოზი [თამაშის სახეობაა. – ნ.ა.] თამაშობდნენ, რაღაცები (= რაღაცებს) მღეროდნენ. 14. ცუდი რაღაცა იქნებოდა, ქალები კიოდნენ (= შეიცხადებდნენ). 15. ასე, ცუდი რამე რომ იქნებოდა – 16. სიკვდილი რომ იყო, ვიგგებდით. 17. ქორწილები დრო (= ქორწილების დროს) მამაკაცები სამფეხები (= სამფეხებს) ქვაბებით ერთად აწყობდნენ. 18. ჩვენი (= ჩვენ), ლაზები (= ლაზებს), სამი-ოთხი სახლებში ვცხოვრობდით: 19. სოფელი (= სოფელში), შორს (= სოფლის გარეთ, ქალაქში), ქვევით (= სოფელში), ზევით მთაში ვცხოვრობდით. 20. სეზონები რომ მოდის (= სეზონის შესაბამისად) ვცხოვრობდით. 21. მთები საქონლისთვის იყო. 22. ჩვენ ლაზები ძროხა (= საქონელს) დიდო კაი (= ბლომად) ვიყოლიებთ. 23. დიდი ბებია და ჩვენი პაპები დროს ქმარი (= ქმარს) დიდად მაღლა აყენებდნენ (= პატივს სცემდნენ). 24. სახლი (= სახლში) მოხუცი კაცი „ჰო (= ჰოს)“ სანამ არ იტყოდა, არაფერი არ კეთდებოდა. 25. ლაზი კაცები (= ლაზ კაცებს) არავისი, არაფრის არ ეშინოდათ. 26. კაცები ქალურ საქმე (= საქმეს) არ აკეთებდნენ, 27. მაგრამ მამაკაცურ საქმესაც რომ აკეთებდა კაცივით, [ასეთი] ქალებიც ბევრი იყო. 28. [რადგან] მამაკაცები ერთი ჯარის გამო, ერთიც მთა (= მთაზე) დასადგომად წასვლის დრო (= დროს) და ქორწილები დრო (= ქორწილების დროს), 29. სამი-ოთხი თვე, რომ ისვრიან, მასრის ფული (= ფულის) მოსაგებად საშოვარზე, სამუშაოზე მიდიოდნენ. 30. ბავშვი რომ ვიყავი, სახლები ფიცრის და სახლის უკანა მხარეს შუაცეცხლი თიხა მიწისა იყო. 31. ფეხშიშველი ვდგებოდით (= წამოვცვივდებოდით) სკოლისთვის. 32. ხელი (= ხელში) შეშადაჭერილი სკოლაში მივდიოდით. 33. იქ რომ გავმთბარიყავით, მიგვქონდა. 34. სახლში დიდები ლაზური (= ლაზურად) რომ ლაპარაკობდნენ, ჩვენც ლაზური ვიცოდით სკოლაში წასვლამდე. 35. ბოლოს მასწავლებელი ლაზური საუბარი (= საუბრის) აკრძალვა (= აკრძალვას) გვიკეთებდა (= გვიკრძალავდა). 36. თურქული ლაპარაკი რომ გვესწავლა. 37. სექტემბერში შქერის ყვავილები (= ყვავილებს) ვაგროვებდით (= ვკრეფდით). 38. ათათურქის სურათი (= სურათზე) და სკოლა (= სკოლაში) გავაბამდით. 39. ძალიან ლამაზი იყო და სუნი (= სურნელს) უშვებდა. 40. რომ დაღამდებოდა სინათლე (= სინათლეს) ვანთებდით. 41. შუშის ლამპა ვუწოდებდით (= ვეძახდით), ნავთით იწვოდა. 42. პაპა და დიდი ბებიები, ბავშვები, რძლები და შვილიშვილებიც არავინ ცუდი არ ყოფილა და კარგი დრო (= კარგ დროს) ატარებდნენ ლაზები.

5.3. eveluri ndghalepe 1. ogineri p'ap'upe, didi benape ora much'o goluchumt'ey? 2. mu dulya ikumt'ey, munde ibgart'ey, munde zitsamt'ey, munde ok'ik'atert'ey? 3. lazepe so vort? 4. shk'u irik'ale kovort: atina, art'asheni, vija, vits'e, arkhave, khope, sarpi do mele bile jumalepe, dalepe komionuran, kovort. 5. shk'uni lazepeshi ogineri okhorzalepe dulyasheni ich'adeydort'u. 6. didi benapeshi ora k'it'lughiti kort'u, dido nts'orey. 7. iri tuta mut'onpe dulya iyert'u; 8. okhashk'ushi, obergushi, chairi oshk'orushi, dishk'a otorushi, pavri ora, chembre ora… 9. dulyape nishi ikumt'ey do ma na maseiren, limji okhorisha komulun mtiri, damtire, okhrask'iri, k'ochi mushi, okhoris miti on, okhorza do nusa bons. 10. lengene dudgai do k'uchkhepeti himu umbort'u. 11. ok'achkheti okhorimonduni ets'ak'oreri kodgurt'u iritso dinjinasha. 12. bet'i mturi mtvasi, dokhuna ora himdoy iyert'u. 13. ok'oghmalase ikumt'ey, t'ughishi ts'ik'vap'ishi, t'ak'alozishi ist'ert'es, mut'onpe ibirt'ey. 14. p'yat'i amutkha ivasi, okhorzalape k'riamt'ey. 15. hashote, p'iat'i amutkha na iyu – 16. ghura na iyu, ignapert'u. 17. dugunepe ora komolepe sachaghepe ondlinite berabellite dontsorumt'ey. 18. shk'u, lazepe, sum-otkho okhorepes dobguturt'it. 19. choi, merze, ts'aleni, jileni ngola. 20. orape mokht'ashi dobguturt'it. 21. ngolape pujepesheni ort'u. 22. shk'u lazepe puji dido k'ai dobdumt. 23. didi bena do p'ap'upeshk'unushi oras komoli dido ust'uni dodumt'ey. 24. okhori badi „ho“ va t'k'vasha, muti var ikhenert'u. 25. lazi k'ochepe mitisha, mutisha var ashk'urinert'ey. 26. komolepe okhorzaluri dulya var ikumt'ey, 27. ama komoluri dulyati na ikuy komolist'eri, okhorzalepeti dido iyert'u. 28. komolepe ar ask'erlughisheni, ar do ngola jochi ora do dugunepe ora, 29. sum-otkho tuta, na ot'ochanen, pisheghishi jench'areri oklimusheni k'urbet'isha, ochalishusha it'ey. 30. bere vort'isha, okhorepe pitsarishi do okhorimondunis oshk'enda ujerchu let'ashi iyert'u. 31. k'uchkhech'unch'u moviselert'it mektebisheni. 32. khe ar dishk'a dok'acheri mektebisha vit'it. 33. heko na govinchkhunaten, vighamtit. 34. okhoris didepe lazuri na ilak'irdamt'eysheni (isinapamt'ey), shk'uti lazuri mishk'urt'ey mektebisha viditsha. 35. ok'achkhe muelimi lazuri osinapu yasakhi domikheney. 36. turkuri osinapu dogurusheni. 37. nisanis mshk'erishi dadalape p'k'orobumt'it. 38. ataturkishi resimi do mektebi kogovumbamt'it. 39. dido msk'va iyert'u do shuri gont'amt'u. 40. dolumjashi chona komevudumt'it. 41. shusheli lamba vuts'omert'it, gazyaghite ich'vert'u. 42. p'ap'u do didi benape, berepe, nusalepe do montalepete miti p'at'i var iyert'ey do k'aoboni ora goluchumt'ey lazepe.

5.3. Passed days 1. How did great grandfathers, grandmothers spend their time? 2. What work did they do, when did they cry, when did they laugh, when did they gather? 3. Where are we Laz people? 4. We are everywhere: Atina, Ardeşen, Vija, Vitse, Arxave, Hope, Sarpi. Our brothers and sisters live on both sides. 5. The Laz women of the past time worked hard. 6. In the time of the great grandmothers, there was even lack of everything, it was a very hardship time. 7. In each month the relevant work has been carried out. 8. There was a time for hoeing, weeding, grass cutting (mowing), firewood hauling, leaf gathering [keeping leaves in winter to feed cattle. – N.A.], manure bringing... 9. They did works and as I was watching, in the evening when father-in-law, mother-in-law, brother-in-law came home, the wife or daughter-in-law bathed them and if there was other man in the house, 10. she brought a washing-basin and washed his feet. 11. And she was standing behind the back side of the house veiled before everyone went to bed. 12. When it was much snow, it was the time for gathering. 13. They gathered together, played khut’kvaobana („five-stones“ is a type of game: a square with several sections was drawn with chalk, in the middle – in a circle, stones were arranged on top of each other, and they had to destroy this stone hill with a ball. – N. A.), Tak’alozi [a type of game. – N.A.] and sang the songs. 14. When there was bad news, the women gasped, screamed. 15. So, if something bad happened – 16. death, we heard like this. 17. At the time of weddings men used to arrange three-legged iron pot rings together. 18. We, Laz people, have three or four houses: 19. We lived far from village, far away, outside the village, in the city, in the vilage on and upper mountain. 20. We stayed, lived there according to the season. 21. The mountains were for cattle. 22. We, Lazes, have a lot of cows. 23. In the time of our great grandmothers and grandfathers a husband was honored, was greatly respected. 24. At home nothing was done until the old man said „Yes“. 25. Laz men were not afraid of anyone or anything. 26. Men did not do women's job, 27. but there were many such women who did men's job, 28. because some men were in army, some – in the mountain and some – had weddings. 29. Some left to earn a living, to shoot powder-horn to win money for three or four months. 30. When I was a child, the houses were made of planks and the back of the house was made of clay. 31. We used to get up barefoot. 32. We were going to school holding firewood in our hands. 33. To warm up there, we took firewood at school. 34. At home the elders spoke in Laz, and we also knew Laz before going to school. 35. In the end, the teacher prohibited us from talking Laz 36. to learn Turkish. 37. We picked Pontic rhododendrom flowers in September. 38. We stringed them out at Atatürk's picture and at school. 39. They were very beautiful and smelled nice. 40. When it got dark, we turned on the light. 41. We called it a glass lamp, it burned with kerosene. 42. Great grandpas and grandmas, children, daughters-in-law and grandchildren – no one was bad and Lazes had a good time.