ხასანი ჰელიმიში სქიდუნ

1.5. ხასან ჰელიმიში ცოცხლობს 1. ჰელიმიში ხასანი დაიბადა ხოფაში, ორთახოფაში (= შუა ხოფაში). 2. მამამისმა (= მამამისი) ფეხსაცმელები (= ფეხსაცმელებს), სანდლები (= სანდლებს) კერავდა. 3. მასაც იმიტომ რაღაცები ნასწავლი ჰქონდა [მამისგან]. 4. იმ დროს, ჩვიდმეტი წლის რომ გახდა, თურქეთშიც რევოლუციის რაღაცები დაიწყო და ხასანიც ამ საქმეში შევიდა (= ჩაერთო). 5. დედ-მამის ერთი შვილი იყო. 6. პოლიციამაც (= პოლიციაც) ეხვეწა, რომ შეეშვას ეს (= ამ) საქმეს, თორემ დაგიჭერთო დო ციხეში ჩაგსვამთო. 7. ხასანი არ შეეშვა ეს (= ამ) საქმეს. 8. გაიგო, რომ უნდა დაეჭირათ, გაიქცა ნავით და გადმოვიდა გამოღმა სარფში. 9. იმის იმედი ჰქონდა, რომ გასწორდებოდა საქმე, დაბრუნდებოდა. 10. უკან, თურქეთში, დაბრუნდებოდა. 11. ერთხელ, ხასანმა (= ხასანი) ამბობდა, რომ: „წინდის გარედან სამი-ოთხი წინდა ჩავიცვიო. 12. ტანსაცმლის გარეთ ტანსაცმელი ჩავიცვიო, რაც მქონდა, რომ ხელში (= იღლიაში) ამოსაჩრელი არ ყოფილიყო და ჩაცმული ადვილად გადმოვსულიყავიო“. 13. ისე ნავში ჩაჯდა და გადმოვიდა ია (= იმ) ჩვენი დიდი (= ჩვენს დიდ) ქვაომხაზესთან. 14. იქ აიყვანეს, მაგრამ „კომუნისტი ვარო“, შემდეგ სამ-ოთხ თვეში გამოუშვეს, ციხეში იჯდა. 15. შემდეგ ბათუმში ფეხსაცმელების, ფეხზე ჩასაცმელის (= ფეხსაცმლის) ფაბრიკაში მუშაობდა. 16. მაგრამ ქირით ცხოვრობდა. 17. ქირით რომ ცხოვრობდა, იმ სახლში ქალიშვილი ჰყავდათ. 18. ხასანი იმ დროებში მღეროდა. 19. ძალიან კარგად ცეკვავდა. 20. სიმპათიური კაცი იყო. 21. გოგონები შეუჩნდნენ, რომ ბინის ქირა რომ არ მისცე (= ქირა რომ არ გადაიხადო), ერთი გოგო მოძებნე (= ითხოვე) და ბინაც შენი იქნება და ცოლიც გეყოლება, წვრილშვილიც გეყოლებაო. 22. რა ექნა ხასანმა (= ხასანს), უკან არაფერი დარჩენოდა წასასვლელი და მოძებნა (= ქალი ითხოვა). 23. ითხოვა და სამი ბავშვები (= ბავშვი) გაუჩნდნენ (= გაუჩნდათ). 24. იმის მერე დიდი დროები (= დიდმა დრომ) გაიარა. 25. იქიდან მესამე ბავშვზე, გოგოზე, ცოლი თავისი (= თავისი ცოლი) მუცლად (= ფეხმძიმედ) რომ იყო, ხასანი ციმბირში გადაასახლეს. 26. ერთი ბიჭი აქ დატოვა ცოლის დასთან, ერთი ბიჭი წაიყვანა. 27. რამე რომ იყოს (= მოხდეს), ერთ-ერთი გადარჩებაო. 28. ციმბირში უფეხო კაცმა თავისი ხელით სახლი ააშენა. 29. ძალიან კარგი სახლი ააშენა, იქ სურათები (= სურათებს) იღებდა, ფოტოგრაფობა (= ფოტოგრაფობას) აკეთებდა. 30. იქ კიდევ ფეხსაცმელებს კერავდა, ამგვარად, ხასანი სული (= სულს) მიათრევდა (= ძლივს გაჰქონდა თავი). 31. ციმბირში სანამ წავიდოდა, მოსკოვში გაუშვეს სასწავლებლად. 32. იქ ტრამვაის ქვეშ შეუვარდა და ფეხი დაკარგა. 33. ძალიან (= ცოტა) იმნაირი კაცი იყო [თავმოყვარე], რომ არ იკადრა, 34. „მე მოსკოვში ახალგაზრდა კაცი უფეხოდ ვერ გავაკეთებო (= ვერ ვიცხოვრებო)“ და ბათუმში ჩამოვიდა. 35. ამგვარად, წლები მიდიოდა, დაიწყო სურათები (= სურათების) ხატვა. 36. არავის (= არავინ) იცოდა, თვითონაც არ იცოდა, გააკეთებდა (= შეძლებდა) თუ არა, გულმა (= გული) სთხოვდა, სულმა (= სული) სთხოვდა, მონატრებამ (= მონატრება) სთხოვდა, 37. დედ-მამის ნატრული, თავისი ხოფის ნატრული. 38. იმიტომ ნახატი აქვს − „სახლი ჩემი ხოფაში“ (= ჩემი სახლი ხოფაში) და ძალიან ლამაზი ნახატი არის. 39. ამგვარად, ნელ-ნელა დაიწყო და ბევრი ნახატები (= ნახატი) გააკეთა (= შექმნა). 40. მაგრამ ნახატების უმეტესობა, სხვებს მისცა, საჩუქრები გააკეთა. 41. რომ ვკითხე [ამის შესახებ], მეც იქ, სტუდქალაქში, იმ კორპუსის სახლში (= ბინაში) ვცხოვრობდი. 42. ჩემი (= ჩემ) ზევით ცხოვრობდა, მე მეერთე (= პირველ) სართულზე ვცხოვრობდი. 43. „მეო იეთიმ გურჯივით სახელი მექნებაო მომღერლისა და ნიკო ფიროსმანივით სახელი მექნებაო სურათი (= სურათის) დახატვაშიო“, – ამბობდა. 44. ისე დაგვემართოს კარგობა (= სიკეთე), როგორც თქვა, მართლაც, ხასანი დიდი მხატვარი არის. 45. ჯერაც ქვეყანაში არ იციან და კიდეც კარგად არ აქვთ შესწავლილი. 46. მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ თავისით რომ ისწავლა სურათები (= სურათების) ხატვა და მსოფლიოს ათი (= ათ) მხატვართა (= პრიმიტივისტ მხატვართა) შორის არის შესული ფიროსმანთან ერთად. 47. გაგებული აქვთ, მაგრამ ჯერ გარეთ (= მსოფლიოში) გასული არ არის. 48. ჩვენი ადათი ხომ როგორ არის?! გარეთ რომ ვერ დაინახეს (= საზღვარგარეთ რომ არ აღიარეს), იმდენად არ იხსენება (= არ ახსენებენ). 49. ძალიან კარგი სიმღერები აქვს. 50. ლექსიკონიც ჰქონდა შედგენილი – ლაზური-ქართული. 51. ესპანური ენას (= ესპანურ ენას) სწავლობდა. 52. გასაკვირი არის (= გასაკვირია), ფეხზე ჩასაცმელის (= ფეხსაცმლის) შესაკერი (= ფეხსაცმლის მოდელებზე/შექმნაზე) ნაშრომი დაწერილი ჰქონდა. 53. როგორ აკეთებდა?! ყალიბიდან არა, უყალიბოდ (= მოდელის გარეშე). 54. უყალიბოდ როგორ კეთდება, როგორ იკერება ფეხსაცმელი?! 55. და რომ მოკვდა (= გარდაიცვალა), ჩვენ, ახალგაზრდებს, ჭკუა არ გვქონდა იმდენი, რომ [ნაშრომი] შეგვენახა. 56. თავისი შვილიშვილისთვის ფეხსაცმელი შეკერა, მარჯვენის შეეკერა და 57. მარცხენის, ასე ნემსი შესობილი, [ჯერ] დამთავრებული არ ჰქონდა და ის გადავაგდეთ. 58. არ ვიცოდით. 59. ჩვენ ახლა რა (= რას) ვიგებდით იმდენი (= იმდენს). 60. ჩვენ არავინ დიდი (= უფროსი) გვერდით მყოფი არ გვყავდა, რომ ეთქვა (= ჭკუა დაერიგებინა). 61. გვერდით მდგომი როგორ არ გვყავდა − წათე ბაწაში იყო, ომარი მემიშიში იყო, − იყვნენ (= იყო) ხალხი, მაგრამ, რა ვიცი, დაგვემართა ასეთი ამბავი. 62. ძალიან კარგი რაღაცები გაუკეთებია. 63. ცხოვრობდა სტუდქალაქში, გარდაიცვალა იქ, მაგრამ მას ძალიან უნდოდა სარფში დასაფლავებულიყო. 64. ჩვენს თავზე ავიღეთ, არ მოგვაყვანინებდნენ (= არ გვატანდნენ). 65. კაგებემ (= კაგებე) იქ არ მოგვაყვანინებდა, „საზღვარზე არ იქნებაო (= საზღვართან ახლოს არ შეიძლებაო)“. 66. მიცვალებულმა (= მიცვალებული) რა უნდა ქნას, თურქეთისკენ გაიხედება (= გაიხედავს)?!” 67. „თქვენო, თურქებს უნდა დაანახოთო“. 68. „მკვდარი არის, თურქებს რა (= რას) ვაჩვენებთ, მოკვდა და მიწას მივცემთო“. 69. რაებით (= რა ამბებით, წვალებით) მოვიყვანეთ (= მოვასვენეთ), დიდად შეგვეშველა (= ძალიან დაგვეხმარა) რეზო ბაქრაძემ (= ბაქრაძე), დიდად შეგვეშველა (= ძალიან დაგვეხმარა) მუხამედ ვანილიშმა (= ვანილიში) და მივეცით (= მივაბარეთ) სარფის მიწას. 70. მას რომ შვენოდა (= ეკადრებოდა), იმნაირი საფლავი გავუკეთეთ. 71. და ძალიან ლამაზი (= ლამაზად) გვაქვს (= ვუვლით). 72. აქ, კიდევ სოფელში, ცენტრში, მუზეუმი გავხსენით და ხასანის ნახატები ჩამოვკიდეთ (= გამოვფინეთ). 73. და ხასანი ახლიდან დაიბადა და ხასანი ცხოვრობს (= ცოცხლობს)!

1.5. khasani helimishi skidun 1. helimishi khasani dibadu khopas, ortakhopas. 2. babamushik potinepe, chapulape ch'ap't'u. 3. musti emushen mutkhanepe gueli ughut'u. 4. em oras, vit'oshkvit ts'anei na iqu, turkiesti revolutsiashi mutkhaepe gich'k'u do khasaniti am dulyas kamakht'u. 5. nana-babashi ar bee t'u. 6. p'olitsiakti okhvets'u-ki nashkvas am dulyas, vana kogch'opuptia do khapisis komologokhunaptia. 7. khasani vanats'k'u aya dulyas. 8. nagnu-ki ch'opasint'es, imt'u peluk'aten do kamok'akht'u mole sarpisha. 9. emush omudi ughut'u-ki, ints'uanat'ushi dulia, guiktasint'u, 10. ok'vachkhe guiktasint'u. 11. ar svas khasanik zop'ont'u-ki: „ts'inek'is gale sum-otkho ts'inek'i moidvia. 12. porchas gale porcha doloikunia, mu na mighut'u-ti, elakachushi vart'uk'on do dolokunei k'olaisha mok'apt'at'ia“. 13. eshoten peluk'as dolokhet'u do kamok'akht'u iya chkini didi kvaomkhazek'ala. 14. ek kyezdes, hama „k'omunist'i voeashkule, sum-otkho tutashi kanashkves, khapisis molakhet'u. 15. ek'ule batumis potinepeshi, k'uchkhes modvalushi pabrik'as ichalishep't'u. 16. hama kiraten sk'idut'u. 17. kiraten na sk'idut'u, em okhois k'ulani uqount'es. 18. khasani em orapes ibirt'u. 19. dido k'ai khoronap't'u. 20. mskva k'ochi t'u. 21. k'ulanepe nokhedes-ki, binashi kira vamechana, ar k'ulani dogoi do binati skani iqven do okhorjati gaqven, beebaiti gaqvenia. 22. mu qvat'u khasanik, ok'vachkhe va duskideet'u okht'imoni do dogou. 23. dogou do sum beepe gyechkindes. 24. emushk'ule dido orape mik'ilu. 25. ekolen masuma beeshe, k'ulanishe, okhorjamushi korbast'ushi, khasani tsimbirisha minduchves. 26. ar bich'i ak kanashku okhorjas dak'ala, ar bich'i mindiqonu. 27. mutu t'as na, artane kodoskidunia. 28. tsimbiris uk'uchkheli k'ochik mushi kheten okhoi dok'idu. 29. dido k'ai okhoi dok'idu, hek resmepe gamimep't'u, resmijoba ikip't'u. 30. hek kholo k'uchkhes modvalepe ch'ap't'u, ashoten, khasani shui metiup't'u. 31. tsimbirisha it'usha, mosk'ovasha ochkves ok'itkhusha. 32. hek t'ramvais tude ets'alu do k'uchkhe kogondinu. 33. dido emk'ata k'ochi t'u-ki, va nik'ardu, 34. „ma mosk'ovas delik'ani k'ochi uk'uchkhe vamakhvenenia“ do batumisha kagekht'u. 35. ashoten, ts'anape nit'u, goch'k'u resmepe okhat'u. 36. mitis vauchkit'u, musti vauchkit'u, akhvenet'ui var, guik ak'vant'u, shuik ak'vant'u, gonch'eluk ak'vant'u, 37. nana-babashi gonch'elei, mushi khopashi gonch'elei. 38. emusheni resmi ughun – „okhoichkimi khopas“ do dido mskva resmi ren. 39. ashoten, tamo-tamo gyich'k'u do dido resmepe doqu. 40. hama resmepeshi dido chkvapes komechu, sachukarepe doqu. 41. na bk'itkhi, manti ek, st'udkalakis, iya k'orp'usis okhois bskidut'i. 42. chkimi zhin skidut'u, ma maartane sartulis bskidut'i. 43. „maniya ietim gurjistei sakheli maqvasionia mabirapashia do nik'o pirosmanistei jokho maqvasion resmi okhat'ushia”, – zop'ont'u. 44. esho maghodan k'aoba, much'oti na tkustei, mtiniti, khasani didi resmiji en. 45. kholoti dunias vauchkinan da kholoti k'ai vaughunan gueli. 46. hama chkin michkinan-ki, mushebua na iguu resmepe okhat'u do dunias vit resmijepeshi ortas amakht'imei ren pirosmanik'ala. 47. shegnapei ughunan, hama daa gale gamakht'imei va en. 48. chkini adeti kho much'o yen?! gale va idziu na, ek'o va ishinen. 49. dido k'ai birobape ughun. 50. leksik'oniti ughut'u khonei – lazur-kartuli. 51. esp'anui nena igurt'u. 52. gok'vioni yen, k'uchkheshi modvalushi och'ushi nashromi ch'aeli ughut'u. 53. much'o ikhvenen?! k'alopishen var, uk'alop'e. 54. uk'alop'e much'o iqven, much'o ich'en potini?! 55. do ena ghuu, chkin, aghanepes, nosi va mighut'es ek'onai-ki – pshinakhat'it. 56. motamushishi potini doch'eet'u, marjgvanishi doch'eet'u do 57. k'vazalishi, asho lemshi metsigei, chodinei va ughut'u do ia mebt'k'ochit, va michkit'es. 58. chkin ats'i mu meagnep't'it ek'onai, 59. chkin miti didi elamdginu va miqount'es-ki, mits'vat'es. 60. elamdginu much'o vamiqount'es – ts'ate bats'ashi t'u, omari memishishi t'u, t'es mileti, hama… 61. mu michkin, domaghodes ank'ata ambai. 62. dido k'ai sheepe ukhvenun. 63. sk'idut'u st'udkalakis, doghuu ek, hama emus dido unt'u-ki sarpis dikhvat'u. 64. chkin tis yebzdit, va momoqonapapt'es. 65. k'agebek ek va mok'omoqonap't'es, „shlagbaonis va iqvenia”. 66. ghuelik mu qvasinon, turkiek'ele gulits'k'een?! 67. „tkvania, turkepes ots'iaginonania”. 68. „ghueli yen, turkepes mu vots'iapt, doghuu do let'as homepchapt deine”. 69. muepeten moiqonit, dido memisholes rezo bakradzek, dido memisholes mukhamed vanilishik do komebchit sarpis let'as. 70. mus na nomskut'ustei enk'ata sapule doukhvenit. 71. do dido mskvasha mighunan. 72. ak, kholo oput'es, noghas muzeumi gomts'k'it do khasanishi resmepe gelvook'idit 73. do khasani aghanishen kodibadu do khasani skidun!

1. 5. Hasan Helimish is still alive 1. Helimish Hasan was born in Hopa, in Ortahopa. 2. His father made shoes, sandals. 3. That's why he learned something. 4. When he was seventeen, the revolution began in Turkey, and Hasan got involved in it. 5. He was only child of his parents. 6. The police advise him to stop this activity, otherwise they would arrest him and put in prison. 7. Hasan did not stop. 8. Realizing that they would arrest, he ran away by boat and arrived on other side of Sarpi. 9. He hoped that the situation would be settled and he should return, 10. He should return in Turkey. 11. Once Hasan said: "We put three or four socks outer the sock. 12. Outer the clothes I put on clothes that I had in my hands not to thrust under my arm and such dressed I could easily come out”. 13. So he was in the boat, and came at our Kvaomkhaze. 14. He was arrested there, but he said that he was a communist. After that, he was released in three or four months. He was in jail. 15. Then he worked footwear factory in Batumi. 16. But he rented a flat. 17. In that house when he lived on rent they had a daughter. 18. Hasan sang at that time. 19. He danced very well. 20. He was a handsome man. 21. The girls came and told him not to pay the rent, marry one girl and the apartment would be yours and you would have a wife and children. 22. What Hasan could do! There was nowhere to go back and he married. 23. He married and three children were born. 24. After that a long time passed. 25. When his wife was pregnant with the third child, he was resettled to Siberia. 26. He left one boy with his wife's sister, another boy took with him. 27. If one dies here another will survive. 28. In Siberia, one-legged man built a house with his own hands. 29. He built a very good house, took pictures there, he was engaged in photography. 30. There he made shoes, and thus he lived. 31. Before leaving for Siberia, he was sent to Moscow to study. 32. There he ran under a tram and lost his leg. 33. He was such a strange man that, 34. “I one-legged young man couldn’t live in Moscow” and he came to Batumi. 35. Years passed and he began to draw pictures. 36. No one knew even he himself whether he could do it or not. His heart, soul, yearn longed for. 37. He longed for his parent, Hopa. 38. That's why he drew a picture – "My house in Hopa". It's a very beautiful picture 39. Thus he began gradually and created many drawings. 40. But most of the drawings he gave to others, gifted them. 41. I asked about it, I also lived there, in the dormitory, in that building, 42. he lived above me, I lived on the first floor. 43. “I will have a name like Ietim Gurji, as a singer and Niko Pirosmani as an artist” - he was saying. 44. May God give you kindness – it happened what he had said - he is indeed a great artist. 45. The country still doesn't know and haven't studied him well yet. 46. But we know that what he learned in drawing himself and he is among ten self-taught artists together with Pirosmani. 47. They know this, but nobody know outside the country. 48. You know how our life is here?! Outside he wasn’t noticed, recognized, they didn’t give a damn about him. 49. He has very good songs. 50. He compiled Laz-Georgian Dictionary. 51. He studied Spanish. 52. Surprisingly, he wrote the work on shoemaking. 53. How to make a shoe from mold and without it. 54. How shoes are made, sewn! 55. And when he died, we young people were not so wise to preserve it. 56. He sewed shoes for his grandchild, he sewed right-foot shoe, and 58. left one, with the inserted needle, not yet finished, we threw away, 59. We did not know. 59. We didn’t understand much. 60. We had no one older with us to advise. 61. Though there were people who could advise – Tsate Batsashi, Omer Memishishi – but it happened thus. 62. He made very good things. 63. He lived in dormitory, died there, but he wanted to be buried in Sarpi. 64. We took him to burial, but 65. KGB didn’t allow to, it wasn’t allowed near the border. 66. “What the deceased could do?! It would look towards Turkey”. 67. “You want to show it the Turks”. 68. “It is dead. What will we show the Turks? He died and should be buried”. 69. We brought it with difficulty. Rezo Bakradze, Muhamed Vanlishi helped us very much and we buried him in Sarpi. 70. We made such a grave what he deserved. 71. And we care it very beautifully. 72. In the yard we opened a village museum and exhibited Hasan’s paintings. 73. And Hasan was born again, and Hasan is still alive.